«Ша́х-наме́» (перс. شاهنامه — «Книга царів», «Царський епос») — видатна пам’ятка персько-таджицької літератури, національний епос іранських народів. У «Книзі царів» описується історія Ірану — від стародавніх часів до проникнення ісламу в VII столітті. Книга складається з 55 тис. бейтів. З моменту своєї появи і впродовж століть поема користувалася надзвичайною популярністю. Внаслідок безлічі переписів, текст піддавався численним спотворенням та засмічувався сторонніми вставками.
Серед прозових і віршованих зведень найзначнішою є епопея Абулькасима Фірдоусі, написана в 976—1011 роках. Від решти зведень збереглися лише фрагменти в переказі різних авторів. Спочатку зведення називалися «Худай-наме», згодом з’явилася назва «Шах-наме». Зведення почали складати ще за часів Сасанідів (III—VI століття) средньоперською мовою, а в VIII—IX століттях їх стали перекладати на арабську. Жодне з цих зведень в оригіналі або в арабському перекладі дотепер не дійшло. У X сторіччі на основі «Худай-наме» та інших средньоперських творів, а також їхніх арабських перекладів були складені «„Шахнаме“» на мові фарсі (даруй). Поет Масуді Марвазі написав віршоване «Шах-наме», мабуть, включаючи міфологію, епос і придворну хроніку Сасанідів. Поет Абу-ль-Муаййад Балхі створив прозаїчне «„Шах-наме“», яке включало дастани й епізоди, відсутні в «Шах-наме» Фірдоусі. У 957 році було закінчене так зване Абу-Мансурове прозаїчне зведення (за ім’ям саманідського військовика, на кошти якого книгу склали).
Молодість Фірдоусі припадає на той період історії Ірану, коли місцева феодальна аристократія після численних років арабського панування звільнилася від ярма завойовників і у віддалених частинах халіфату знову захопила владу в свої руки. Тому цілком зрозуміло, що серед шляхти, що претендувала на владу і протиставляла себе арабам, розвинувся широкий інтерес до національних іранських переказів і традицій, які вона наполегливо прагнула воскресити.
Центром літературного життя того періоду була Бухара, де правила династія Саманідів, яка обґрунтовувала своє право на владу тим, що нібито вела своє походження від домусульманских царів Персії. При дворі цієї династії виникла вперше думка дати версифіковану новоперську обробку придворної хроніки Саманідів — «Худай-наме» (Книги царів). Це захоплення було й у молодого Фірдоусі; майбуть, з ранніх років він присвячував своє дозвілля вивченню старих хронік і, можливо, навіть збиранню народних переказів.
Син аристократа-землевласника, що розорився, почав працювати над продовженням поеми «Шахнаме» поета Дакікі у 976 році (він встиг написати не більше однієї тисячі бейтів). Його окриляла надія, що правителі Бухари щедро сплатять за грандіозну працю. Але до моменту закінчення поеми династія Саманідів вимерла, і на зміну їм прийшов знаменитий султан Махмуд Газневід (998—1030), що вів своє походження від турецького раба Саманідів. Східні хроніки оточили створення поеми цілою легендою і повідомляють, що вона нібито була замовлена новим правителем, султаном Махмудом з Газні (Афганістан)[1]. За час названої роботи матеріальне положення поета розхитувалося дедалі більше, і до кінця роботи старий Фірдоусі, як це виявляється з самої поеми, вже стояв перед загрозою голодної смерті.
داستانی در شاهنامه فردوسی
Першу редакцію він завершив 994 року, другу — 1010 року. Спроби поета знайти покупця для своєї поеми серед дрібної аристократії були безуспішні, й він був вимушений звернутися із пропозицією до Махмуда. Книга була піднесена султану, який поставився до поеми різко негативно, бо її зміст суперечив його деспотичній загарбницькій політиці[2]. Основна думка «Шах-наме» — легітимістична теорія про те, що лише спадкові носії царської влади, пов’язані з древніми царськими родами, мають право на владу в Ірані — була надзвичайно корисна політично для Саманідів, але для Махмуда, який спирався тільки на право сильного, була вкрай небезпечна.
Відмова султана розгнівала поета. Існує переказ про складання ним сатири на султана Махмуда, в якій поет докоряв султанові походженням від раба. За свою 35-річну працю Фірдоусі не тільки не одержав ніякої винагороди, але потрапив під переслідування і довгі роки провів у вигнанні.
Перебравшись до Багдада, 80-річний старець пише свою другу поему — «Юсуф і Зулейха», на сюжет біблійної легенди про Йосипа Прекрасного. У цій поемі поет відрікається від свого безсмертного «Шах-наме», називаючи всі легенди про старих царів брехнею. Вигнанець на той час втратив свого єдиного сина й остаточно залишився без підтримки. Невелика винагорода, отримана за другу поему, дала поету можливість повернутися на батьківщину, де він помер у повному зубожінні між 1020 та 1026 роками.
Перше наукове видання «Шахнаме» здійснено в Індії у Калькутті англійським вченим Т. Маканом (англ. Turner Macan) на основі 17 рукописних списків (1829). Пізніше в Парижі вийшло видання французького вченого Ж. Моля (фр. J. Mohl) на основі 30 списків (1838—1878)[3]. Обидва кни ги були підготовлені за текстами пізніх (після XV століття) рукописів, які, до того ж, видавцями не були описані.
Німецький вчений І. А. Вуллерс (нім. I. А. Vullers) видав 3 томи з 9 (1877—1884). Його ж текст був складений шляхом звірення видань Макана і Моля. Це незакінчене видання було завершено в Тегерані до тисячолітнього ювілею Фірдоуси у 1934—1936 роках іранськими вченими З. Нафіси, Ікбалем і М. Мінові. З нагоди чого в Тегерані відбувся міжнародний конгрес іраністів, що закінчився урочистим відкриттям розкішного мавзолею Фірдоусі в Тусі, на ймовірному місці його поховання. Мавзолей побудований за кресленнями архітектора Біхзада в стилі домусульманского Ірану.
Вперше наукове видання тексту «Шахнаме» на основі сучасних методів текстології, розроблених Є. Е. Бертельсом, із залученням якнайдавніших рукописних списків (XIII—XIV століть) було здійснено Інститутом сходознавства АН СРСР (9 томів, 1960—1971). З 1971 цей текст під новою редакцією перевидавася в Тегерані.
У Росії вперше одну з частей епосу з німецької переклав у XIX столітті В. А. Жуковський[4]. У XX столітті — З. Соколов. Значну частину епопеї на російську мову переклали за радянських часів М. Лозінській, З. Ліпкин, В. Державін, Ц. Бану, М. Дияконів, І. Сельвінській[5].
У ХХ столітті один з рукописів «Шах-наме» знаходився у Олени Іванівни Реріх. Тепер він представлений в експозиції Центру-музею імені Н. К. Реріха (Москва).
Із спеціальних словників до поеми заслуговують згадки «Лугат-і-Шахнаме» Абдалкадіра Багдаді (розпочатий у 1656 році) і «Словник-конкорданс Шахнаме» німецького вченого Ф. Вольфа (1935).
«Шахнаме» композиційно ділиться на 50 так званих царювань («падишахи») нерівного обсягу (від декількох десятків до декількох тисяч бейтів). Усередині окремих царювань є великі оповіді («дастани»). Найзначніші дастани епопеї — «Заль і Рудабе», «Сім подвигів Рустама», «Рустам і Сухраб», «Сіявуш», «Сім подвигів Ісфандіяра», «Рустам і Ісфандіяр», «Біжан і Маніже». Умовно прийнято ділити «Шахнаме» на три частини:
План цей відповідає старій саманидской хроніці «Худай-наме», яка (в арабському і пізнішому перському перекладі) й стала для Фірдоусі головним джерелом. Але окрім неї поет вдався також і до невичерпної скарбниці іранських народних епічних переказів і, використовуючи древні легенди про багатирів, зумів силою свого таланту оживити суху хроніку і додати їй дивовижну єдність, змусивши другу і третю частини немов би повторювати першу частину і тим самим зв’язавши розрізнені епізоди в єдину художню цілісність.
У міфологічну частину ввійшли в переробленому вигляді стародавні перські міфи і космогонічні уявлення, частково відображені задовго до н. е. в «Авесті», священному писанні древніх зороастрійців. Легендарна, найдавніша частина оповідання займає головне місце; історичний період поступається їй за обсягом і за поетичністю відповідних глав. Яскравіше за все виконаний цикл систанських билин про богатира Рустама і пов’язаних з ним осіб. У героїчній частині «Шахнаме» відбулася контамінація власне іранських епічних оповідей з систанским (сакско-скіфським) богатирським циклом, причому систанський елемент в «Шахнаме» став переважаючим і тому не який-небудь шах, а Рустам — головний герой всієї героїчної частини. Кожне царювання побудовано по певній схемі:
«Шахнаме» значною мірою зберігає риси героїчного епосу з розробленими «кліше» для опису поєдинків, суперечок героїв таке інше. Разом з тим сильна і традиція письмової літератури, яка позначається у філософських сперечаннях, повчаннях. Історична частина епопеї зазнала за своєю формою сильний вплив жанру версифікованої придворної хроніки.
Стиль автора відрізняється надзвичайним лаконізмом і граничною експресією, епічні штампи співіснують поряд з індивідуально-авторськими мовними характеристиками. Для творчої манери поета властивий прийом гіперболізування, поширюваний, на відміну від стилю героїчного епосу з його виборчим гіперболізмом, на опис і зовнішності, душевні переживання, подвиги героїв. В поетичній мові Фірдоусі багато епітетів і порівнянь і відносно мало власне метафор. Поету чужі абстрактні постаті й уявлення, засновані на категоріях ісламу і середньовічної філософії, а також ремінісценції з арабської літератури, арабізми в лексиці. У той же час в поемі помітна пристрасть автора до іранських архаїзмів.
«Шахнаме» пронизує ідея боротьби Добра і Зла, яка часто виступає у вигляді опозиції Справедливість—Несправедливість, представленої в художніх картинах безперервної боротьби Ірану (джерела Добра) і Турану (носія Зла), в образах, що втілили думки автора про ідеального правителя: у поемі намальована ціла галерея справедливих володарів. Інша основна ідея твору — любов до рідної країни, Персії. У «Шахнаме» богатирі й шахи вважають своїм святим обов’язком захист батьківщини від посягань на її незалежність іноземних загарбників.
В епоху необмеженого впливу ісламу Фірдоусі оспівав розум як вищий дар, умови перемоги і безсмертя людини:
поганих дій у світі не здійснить.
Вся епопея пронизана співчуттям до людей праці, перш за все до селян. Книга закликає правителів піклуватися про них, не обкладати податками при стихійних лихах, захищати від свавілля урядовців. Симпатії до простого народу Фірдоусі виражає не тільки всім образним ладом поеми, але і в ліричних відступах, особливо в зображенні народних повстань — легендарного, під проводом коваля Каве, і історичного (V століття) — Маздака. Всупереч явно вираженому легітимістському світогляду автора: престол, на його думку, може займати лише представник законної династії — саме він є володарем «фарра» (божественної благодаті). Проте, якщо вінценосець стає на дорогу несправедливості, фарр покидає його. Тому визнається право за підданими на насильницьке скидання тирана.
«Шах-наме» розповідає в поетичній формі всю історію Персії з найдавніших часів, доводячи її до арабського завоювання. Виклад ведеться так, як ця історія бачилась колу лицарів-дружинників, що групуються навколо феодального государя. Ідеали поеми — особиста хоробрість, військова доблесть, лицарська шляхетність, великодушність до переможених; табірне життя царів і вітязів, їхні богатирські коні, які почасти стають майже персонажами поеми, — все це вказує на те, що «Шах-наме» — літературний твір, що ідеалізує сталий феодальний лад.
Якщо самий початок поеми дещо блідіший, то вже з безсмертного епізоду повстання коваля Каве проти іноземного тирана-напівзмія Зохака — вона набуває дивовижної жвавості й у драматичній боротьбі Ірану з Тураном піднімається до вищої напруги. Для цієї частини Фірдоусі використовував не включені в сасанидську хроніку перекази Систана і створив яскраву фігуру богатиря Рустама з його конем Рахшою. Вітязь цей є головною опорою правовірних іранських князів, що борються з демонічними силами. Його образ став улюбленим героєм широких народних мас і поширився далеко за межі Ірану, знайшовши своє віддзеркалення навіть і в старій російській літературі під ім’ям Єруслана Лазаревича. Із смертю Рустама кінчається період богатирський, і читач вже вступає на ґрунт історії. Сасанідська частка «Шах-наме» дослідниками вважається слабкішою й сухішою. Але і ця частка рясніє яскравими епізодами, на зразок роману про «Бехрам Гуре», рисами що нагадує європейського Дон-Жуана, або Вехрама Чубіне, бунтівного васала, драматична кар’єра якого викликає з пам’яті Макбета.
До кінця поеми фарби стають все похмурішими й похмурішими, і завершується оповідання трагічною загибеллю останнього Сасаніда Ієздегирда від руки вбивці. Розповідь про арабів дихає неприхованою ненавистю до завойовників, причому поет, Незважаючи на своє мусульманство, навіть забуває про те, що з середи цього народу вийшов пророк ісламу — Мухаммед.
У тканину поеми вкраплені окремі епізоди, що розвиваються в цілі романи і пов’язані з основним оповіданням тільки частковою спільністю дійових осіб, як знаменитий роман про «Біжан і Маніже». Якщо в основному поема відповідає нашому уявленню про епос і висловлює своє оповідання спокійно і безпристрасно, то в ліричних епізодах, й особливо наприкінці поеми автор часо покидає цей спокійний тон і переходить до ліричних відступів або забарвлює розповідь в пристрасні, схвильовані тони.
Поява цього, написаного виключно перською мовою, твору відродила традиції не лише літературні, але й мовні іранських народів. Бо мова фарсі зазнала значного впливу від арабської з часів підкорення Персії арабами. Ілюстровані копії книги є найвідомішими прикладами перської мініатюри.
Висока художня майстерність у поєднанні з ідейністю, народністю визначають монументальність вмісту твору, який гармонійно поєднується з монументальністю форми. Поема грандіозна тим, що це добуток одного автора, а не звід різних народно-епічних і літературних матеріалів, що оформлявся інколи протягом століть, як, наприклад, індійська «Махабхарата». «Шах-наме» зіставна за обсягом з десятком «Іліад» і «Одісей» в старогрецькій літературі.
Перси відобразили в своєму епосі, а пізніше і в літературі, різноманітні оповіді інших народів, що стикалися з ними — Індії, Китаю та Східного Туркестану, Східної Європи й Сибіру, Кавказу, країн Древнього Сходу й Середземномор’я. Процес цей, зрозуміло, мав і зворотну течію — віддзеркалення в різних формах і ступенях іранських оповідей в епосі цих народів, де ми знаходимо аналогічні сюжети, образи, мотиви. Це перш за все результат закономірного паралелізму виникнення й оформлення їх відповідно до конкретних умов життя народів.
Значення «Шах-наме» для всієї подальшої персько-таджицької літератури, а також літератур інших народів Сходу значне, вона викликала цілий ряд наслідувань і так званих циклічних поем. Майже весь подальший розвиток епосу в Ірані так чи інакше пов’язаний з цією поемою. Усі героїко-епічні здобутки класичного й пізньокласичного періоду носили явні сліди наслідування «Шах-наме». Наслідування виявлялося й у використанні метра (традиційного мутакарибa), й у зверненнях до архаїчної лексики, і в прийомах описів, принципах композиції тощо. B широкому сенсі до так званих «наслідувань» відносять інколи добутки іншого жанру (наприклад «Іскандер-наме» Нізамі та інші). Відносять сюди й поеми на сучасні авторам теми, не пов’язані з міфологічною й історичною тематикою «Шах-наме» (наприклад твори Хосрова Дехлеві).
Твори XI–XII століть, що безпосередньо дотичні до «Шах-наме», переплітаються сюжетно з її оповіданнями займають видне місце. Завершення роботи над поемою дало новий поштовх до їхньої появи. Але вони не дублюють Фірдоусі, а немов би доповнюють багатством сюжетів, тем, образів його оповідання розповіддю переважно про синів і онуків Рустема, про сина Сохраба та інших. Поеми, що примикають до «Шах-наме», тяжіють до жанру казкового авантюрного («лицарського») роману.
За відомою легендою, сам Онсорі — «цар поетів» при дворі Махмуда блискуче обробив оповіді про Ісфендіяра, в суперництві з іншими поетами оточення султана, але і його затьмарив Фірдоусі, що ефектно з’явився при дворі з готовою поемою.
Реальним фактом обробки є такі твори:
Яскраво відбилося «Шах-наме» в грузинській літературі. Вже в древньому літописі «Картліс Цховреба» ми знаходимо вказівки на народні грузинські варіанти маси сюжетів з «Шах-наме» (тобто іранського епосу). Численні рукописні грузинські версії подібних сюжетів (у тому числі й інтерпольованих в поему Фірдоуси). До XVI–XVII століть відноситься грузинська віршовано-прозаїчна версія, що інколи іменувалася перекладом — «Ростомііані», тобто поема про Ростома (власне його смертю й закінчується поема). «Шах-наме» широко відома й шанована в різних верствах грузинського народу. Поема читалася в оригіналі та в обробках в літературних кругах при дворах царів (Давида Будівничого, Тамари) і феодалів. Про популярність «Шах-наме» говорить велика кількість імен героїв іранського епосу, що стали грузинськими іменами (Ростомі, Бізані, Прідоні та інші).
У піснях закавказьких співців «ашугів» були звичайними сюжети, мотиви, імена, сентенції («хікмети») «Шах-наме». У XVIII столітті Саят-Нова — відомий вірменський ашуг, що складав і грузинські, і азербайджанські вірші, оспівував безсмертя Фірдоусі. Чисельні і часом оригінальні варіанти осетинських, пшавських, сванетських й інших народних оповідей, в яких зустрічаються імена та основні моменти сюжетів, пов’язані з Рустамом, Біженом, Афрасіабом і деякими іншими. Можна відмітит особливе сплетіння місцевих грузинських і осетинських оповідей про Амірана (Амран) та інших з оповідями «Шах-наме». У цих фольклорних нашаруваннях головне те, що вони утворюють часто нову ідейно-художню єдність з антиіранською тенденцією. Вона виникає як віддзеркалення політичної боротьби Закавказзя з іранськими імперіями старовини. Рустам інколи обертається на борця проти Ірану, а відповідно Афрасіаб (Афрсуап) — в іранського царя. Вивчення кавказьких і тюркських віддзеркалень іранського епосу особливе важливі тим, що там часто знаходять варіанти, відмінні від тих, щом зафіксовані в «Шах-наме». Bce це свідчить про жвавий зв’язок сюжетів і образів «Шах-наме», іранського епосу взагалі, з місцевими народними оповіданнями сусідніх країн.
Одним із численних прикладів впливу «Шах-наме» на оформлення народних образів може служити російська книжкова казка XVI–XVII століть про Єруслана Лазаревича та її лубкові варіанти. Саме це ім’я зіставляється з ім’ям Рустема, сина Заля (3ал-і Зара), перекладеного «Лазарем». Декотрі епізоди казки мають схожість зі сценами іранського епосу.
У часи, коли питання об’єднання територій, створення національної держави ставали головним питанням доби, щоразу активізувався інтерес до поеми Фірдоусі. «Шах-наме» ставала прапором об’єднання. Наприклад, інтерес до поеми загострився в XVI століттті, в період розбудови Севефидського Ірану. Навіть у могольській Індії XVI–XVII сторіч, в період утворення могольской держави можна відзначити відому активізацію інтересу до «Шах-наме». Пізніше в Ірані, починаючи з буржуазної революції 1906—1911 років, зростає інтерес до геніальної поеми як з боку правлячих кіл, так і з боку широких верств населення. У спробах феодального, пізніше буржуазного об’єднання країни були елементи протесту проти чужоземного засилля, звернення до національного почуття гідності, що не могло не знайти відгуку в народі. Для широких мас іраномовних персів і таджиків завжди й особливо в періоди феодальних усобиць і сепаратизму поема Фірдоусі ставала втіленням ідеалу народної єдності в своїй державі. Спроби наслідувати «Шах-наме» робилися ще впродовж XIX століття, коли придворний поет Каджара Фета-Алішаха намагався в стилі Фірдоусі оспівати боротьбу Ірану з царською Росією. Поширена поема і в широких народних масах, де носіями її були особливі оповідачі, що висловлювали її, проте, із значними відступами і доповненнями.
«Ша́х-наме́» (перс. شاهنامه — «Книга царів», «Царський епос») — видатна пам’ятка персько-таджицької літератури, національний епос іранських народів. У «Книзі царів» описується історія Ірану — від стародавніх часів до проникнення ісламу в VII столітті. Книга складається з 55 тис. бейтів. З моменту своєї появи і впродовж століть поема користувалася надзвичайною популярністю. Внаслідок безлічі переписів, текст піддавався численним спотворенням та засмічувався сторонніми вставками.
Серед прозових і віршованих зведень найзначнішою є епопея Абулькасима Фірдоусі, написана в 976—1011 роках. Від решти зведень збереглися лише фрагменти в переказі різних авторів. Спочатку зведення називалися «Худай-наме», згодом з’явилася назва «Шах-наме». Зведення почали складати ще за часів Сасанідів (III—VI століття) средньоперською мовою, а в VIII—IX століттях їх стали перекладати на арабську. Жодне з цих зведень в оригіналі або в арабському перекладі дотепер не дійшло. У X сторіччі на основі «Худай-наме» та інших средньоперських творів, а також їхніх арабських перекладів були складені «„Шахнаме“» на мові фарсі (даруй). Поет Масуді Марвазі написав віршоване «Шах-наме», мабуть, включаючи міфологію, епос і придворну хроніку Сасанідів. Поет Абу-ль-Муаййад Балхі створив прозаїчне «„Шах-наме“», яке включало дастани й епізоди, відсутні в «Шах-наме» Фірдоусі. У 957 році було закінчене так зване Абу-Мансурове прозаїчне зведення (за ім’ям саманідського військовика, на кошти якого книгу склали).
Молодість Фірдоусі припадає на той період історії Ірану, коли місцева феодальна аристократія після численних років арабського панування звільнилася від ярма завойовників і у віддалених частинах халіфату знову захопила владу в свої руки. Тому цілком зрозуміло, що серед шляхти, що претендувала на владу і протиставляла себе арабам, розвинувся широкий інтерес до національних іранських переказів і традицій, які вона наполегливо прагнула воскресити.
Центром літературного життя того періоду була Бухара, де правила династія Саманідів, яка обґрунтовувала своє право на владу тим, що нібито вела своє походження від домусульманских царів Персії. При дворі цієї династії виникла вперше думка дати версифіковану новоперську обробку придворної хроніки Саманідів — «Худай-наме» (Книги царів). Це захоплення було й у молодого Фірдоусі; майбуть, з ранніх років він присвячував своє дозвілля вивченню старих хронік і, можливо, навіть збиранню народних переказів.
Син аристократа-землевласника, що розорився, почав працювати над продовженням поеми «Шахнаме» поета Дакікі у 976 році (він встиг написати не більше однієї тисячі бейтів). Його окриляла надія, що правителі Бухари щедро сплатять за грандіозну працю. Але до моменту закінчення поеми династія Саманідів вимерла, і на зміну їм прийшов знаменитий султан Махмуд Газневід (998—1030), що вів своє походження від турецького раба Саманідів. Східні хроніки оточили створення поеми цілою легендою і повідомляють, що вона нібито була замовлена новим правителем, султаном Махмудом з Газні (Афганістан)[1]. За час названої роботи матеріальне положення поета розхитувалося дедалі більше, і до кінця роботи старий Фірдоусі, як це виявляється з самої поеми, вже стояв перед загрозою голодної смерті.
داستانی در شاهنامه فردوسی
Першу редакцію він завершив 994 року, другу — 1010 року. Спроби поета знайти покупця для своєї поеми серед дрібної аристократії були безуспішні, й він був вимушений звернутися із пропозицією до Махмуда. Книга була піднесена султану, який поставився до поеми різко негативно, бо її зміст суперечив його деспотичній загарбницькій політиці[2]. Основна думка «Шах-наме» — легітимістична теорія про те, що лише спадкові носії царської влади, пов’язані з древніми царськими родами, мають право на владу в Ірані — була надзвичайно корисна політично для Саманідів, але для Махмуда, який спирався тільки на право сильного, була вкрай небезпечна.
Відмова султана розгнівала поета. Існує переказ про складання ним сатири на султана Махмуда, в якій поет докоряв султанові походженням від раба. За свою 35-річну працю Фірдоусі не тільки не одержав ніякої винагороди, але потрапив під переслідування і довгі роки провів у вигнанні.
Перебравшись до Багдада, 80-річний старець пише свою другу поему — «Юсуф і Зулейха», на сюжет біблійної легенди про Йосипа Прекрасного. У цій поемі поет відрікається від свого безсмертного «Шах-наме», називаючи всі легенди про старих царів брехнею. Вигнанець на той час втратив свого єдиного сина й остаточно залишився без підтримки. Невелика винагорода, отримана за другу поему, дала поету можливість повернутися на батьківщину, де він помер у повному зубожінні між 1020 та 1026 роками.
Перше наукове видання «Шахнаме» здійснено в Індії у Калькутті англійським вченим Т. Маканом (англ. Turner Macan) на основі 17 рукописних списків (1829). Пізніше в Парижі вийшло видання французького вченого Ж. Моля (фр. J. Mohl) на основі 30 списків (1838—1878)[3]. Обидва кни ги були підготовлені за текстами пізніх (після XV століття) рукописів, які, до того ж, видавцями не були описані.
Німецький вчений І. А. Вуллерс (нім. I. А. Vullers) видав 3 томи з 9 (1877—1884). Його ж текст був складений шляхом звірення видань Макана і Моля. Це незакінчене видання було завершено в Тегерані до тисячолітнього ювілею Фірдоуси у 1934—1936 роках іранськими вченими З. Нафіси, Ікбалем і М. Мінові. З нагоди чого в Тегерані відбувся міжнародний конгрес іраністів, що закінчився урочистим відкриттям розкішного мавзолею Фірдоусі в Тусі, на ймовірному місці його поховання. Мавзолей побудований за кресленнями архітектора Біхзада в стилі домусульманского Ірану.
Вперше наукове видання тексту «Шахнаме» на основі сучасних методів текстології, розроблених Є. Е. Бертельсом, із залученням якнайдавніших рукописних списків (XIII—XIV століть) було здійснено Інститутом сходознавства АН СРСР (9 томів, 1960—1971). З 1971 цей текст під новою редакцією перевидавася в Тегерані.
У Росії вперше одну з частей епосу з німецької переклав у XIX столітті В. А. Жуковський[4]. У XX столітті — З. Соколов. Значну частину епопеї на російську мову переклали за радянських часів М. Лозінській, З. Ліпкин, В. Державін, Ц. Бану, М. Дияконів, І. Сельвінській[5].
У ХХ столітті один з рукописів «Шах-наме» знаходився у Олени Іванівни Реріх. Тепер він представлений в експозиції Центру-музею імені Н. К. Реріха (Москва).
Із спеціальних словників до поеми заслуговують згадки «Лугат-і-Шахнаме» Абдалкадіра Багдаді (розпочатий у 1656 році) і «Словник-конкорданс Шахнаме» німецького вченого Ф. Вольфа (1935).
«Шахнаме» композиційно ділиться на 50 так званих царювань («падишахи») нерівного обсягу (від декількох десятків до декількох тисяч бейтів). Усередині окремих царювань є великі оповіді («дастани»). Найзначніші дастани епопеї — «Заль і Рудабе», «Сім подвигів Рустама», «Рустам і Сухраб», «Сіявуш», «Сім подвигів Ісфандіяра», «Рустам і Ісфандіяр», «Біжан і Маніже». Умовно прийнято ділити «Шахнаме» на три частини:
План цей відповідає старій саманидской хроніці «Худай-наме», яка (в арабському і пізнішому перському перекладі) й стала для Фірдоусі головним джерелом. Але окрім неї поет вдався також і до невичерпної скарбниці іранських народних епічних переказів і, використовуючи древні легенди про багатирів, зумів силою свого таланту оживити суху хроніку і додати їй дивовижну єдність, змусивши другу і третю частини немов би повторювати першу частину і тим самим зв’язавши розрізнені епізоди в єдину художню цілісність.
У міфологічну частину ввійшли в переробленому вигляді стародавні перські міфи і космогонічні уявлення, частково відображені задовго до н. е. в «Авесті», священному писанні древніх зороастрійців. Легендарна, найдавніша частина оповідання займає головне місце; історичний період поступається їй за обсягом і за поетичністю відповідних глав. Яскравіше за все виконаний цикл систанських билин про богатира Рустама і пов’язаних з ним осіб. У героїчній частині «Шахнаме» відбулася контамінація власне іранських епічних оповідей з систанским (сакско-скіфським) богатирським циклом, причому систанський елемент в «Шахнаме» став переважаючим і тому не який-небудь шах, а Рустам — головний герой всієї героїчної частини. Кожне царювання побудовано по певній схемі:
«Шахнаме» значною мірою зберігає риси героїчного епосу з розробленими «кліше» для опису поєдинків, суперечок героїв таке інше. Разом з тим сильна і традиція письмової літератури, яка позначається у філософських сперечаннях, повчаннях. Історична частина епопеї зазнала за своєю формою сильний вплив жанру версифікованої придворної хроніки.
Стиль автора відрізняється надзвичайним лаконізмом і граничною експресією, епічні штампи співіснують поряд з індивідуально-авторськими мовними характеристиками. Для творчої манери поета властивий прийом гіперболізування, поширюваний, на відміну від стилю героїчного епосу з його виборчим гіперболізмом, на опис і зовнішності, душевні переживання, подвиги героїв. В поетичній мові Фірдоусі багато епітетів і порівнянь і відносно мало власне метафор. Поету чужі абстрактні постаті й уявлення, засновані на категоріях ісламу і середньовічної філософії, а також ремінісценції з арабської літератури, арабізми в лексиці. У той же час в поемі помітна пристрасть автора до іранських архаїзмів.
«Шахнаме» пронизує ідея боротьби Добра і Зла, яка часто виступає у вигляді опозиції Справедливість—Несправедливість, представленої в художніх картинах безперервної боротьби Ірану (джерела Добра) і Турану (носія Зла), в образах, що втілили думки автора про ідеального правителя: у поемі намальована ціла галерея справедливих володарів. Інша основна ідея твору — любов до рідної країни, Персії. У «Шахнаме» богатирі й шахи вважають своїм святим обов’язком захист батьківщини від посягань на її незалежність іноземних загарбників.
В епоху необмеженого впливу ісламу Фірдоусі оспівав розум як вищий дар, умови перемоги і безсмертя людини:
поганих дій у світі не здійснить.
Вся епопея пронизана співчуттям до людей праці, перш за все до селян. Книга закликає правителів піклуватися про них, не обкладати податками при стихійних лихах, захищати від свавілля урядовців. Симпатії до простого народу Фірдоусі виражає не тільки всім образним ладом поеми, але і в ліричних відступах, особливо в зображенні народних повстань — легендарного, під проводом коваля Каве, і історичного (V століття) — Маздака. Всупереч явно вираженому легітимістському світогляду автора: престол, на його думку, може займати лише представник законної династії — саме він є володарем «фарра» (божественної благодаті). Проте, якщо вінценосець стає на дорогу несправедливості, фарр покидає його. Тому визнається право за підданими на насильницьке скидання тирана.
«Шах-наме» розповідає в поетичній формі всю історію Персії з найдавніших часів, доводячи її до арабського завоювання. Виклад ведеться так, як ця історія бачилась колу лицарів-дружинників, що групуються навколо феодального государя. Ідеали поеми — особиста хоробрість, військова доблесть, лицарська шляхетність, великодушність до переможених; табірне життя царів і вітязів, їхні богатирські коні, які почасти стають майже персонажами поеми, — все це вказує на те, що «Шах-наме» — літературний твір, що ідеалізує сталий феодальний лад.
Якщо самий початок поеми дещо блідіший, то вже з безсмертного епізоду повстання коваля Каве проти іноземного тирана-напівзмія Зохака — вона набуває дивовижної жвавості й у драматичній боротьбі Ірану з Тураном піднімається до вищої напруги. Для цієї частини Фірдоусі використовував не включені в сасанидську хроніку перекази Систана і створив яскраву фігуру богатиря Рустама з його конем Рахшою. Вітязь цей є головною опорою правовірних іранських князів, що борються з демонічними силами. Його образ став улюбленим героєм широких народних мас і поширився далеко за межі Ірану, знайшовши своє віддзеркалення навіть і в старій російській літературі під ім’ям Єруслана Лазаревича. Із смертю Рустама кінчається період богатирський, і читач вже вступає на ґрунт історії. Сасанідська частка «Шах-наме» дослідниками вважається слабкішою й сухішою. Але і ця частка рясніє яскравими епізодами, на зразок роману про «Бехрам Гуре», рисами що нагадує європейського Дон-Жуана, або Вехрама Чубіне, бунтівного васала, драматична кар’єра якого викликає з пам’яті Макбета.
До кінця поеми фарби стають все похмурішими й похмурішими, і завершується оповідання трагічною загибеллю останнього Сасаніда Ієздегирда від руки вбивці. Розповідь про арабів дихає неприхованою ненавистю до завойовників, причому поет, Незважаючи на своє мусульманство, навіть забуває про те, що з середи цього народу вийшов пророк ісламу — Мухаммед.
У тканину поеми вкраплені окремі епізоди, що розвиваються в цілі романи і пов’язані з основним оповіданням тільки частковою спільністю дійових осіб, як знаменитий роман про «Біжан і Маніже». Якщо в основному поема відповідає нашому уявленню про епос і висловлює своє оповідання спокійно і безпристрасно, то в ліричних епізодах, й особливо наприкінці поеми автор часо покидає цей спокійний тон і переходить до ліричних відступів або забарвлює розповідь в пристрасні, схвильовані тони.
Поява цього, написаного виключно перською мовою, твору відродила традиції не лише літературні, але й мовні іранських народів. Бо мова фарсі зазнала значного впливу від арабської з часів підкорення Персії арабами. Ілюстровані копії книги є найвідомішими прикладами перської мініатюри.
Висока художня майстерність у поєднанні з ідейністю, народністю визначають монументальність вмісту твору, який гармонійно поєднується з монументальністю форми. Поема грандіозна тим, що це добуток одного автора, а не звід різних народно-епічних і літературних матеріалів, що оформлявся інколи протягом століть, як, наприклад, індійська «Махабхарата». «Шах-наме» зіставна за обсягом з десятком «Іліад» і «Одісей» в старогрецькій літературі.
Перси відобразили в своєму епосі, а пізніше і в літературі, різноманітні оповіді інших народів, що стикалися з ними — Індії, Китаю та Східного Туркестану, Східної Європи й Сибіру, Кавказу, країн Древнього Сходу й Середземномор’я. Процес цей, зрозуміло, мав і зворотну течію — віддзеркалення в різних формах і ступенях іранських оповідей в епосі цих народів, де ми знаходимо аналогічні сюжети, образи, мотиви. Це перш за все результат закономірного паралелізму виникнення й оформлення їх відповідно до конкретних умов життя народів.
Значення «Шах-наме» для всієї подальшої персько-таджицької літератури, а також літератур інших народів Сходу значне, вона викликала цілий ряд наслідувань і так званих циклічних поем. Майже весь подальший розвиток епосу в Ірані так чи інакше пов’язаний з цією поемою. Усі героїко-епічні здобутки класичного й пізньокласичного періоду носили явні сліди наслідування «Шах-наме». Наслідування виявлялося й у використанні метра (традиційного мутакарибa), й у зверненнях до архаїчної лексики, і в прийомах описів, принципах композиції тощо. B широкому сенсі до так званих «наслідувань» відносять інколи добутки іншого жанру (наприклад «Іскандер-наме» Нізамі та інші). Відносять сюди й поеми на сучасні авторам теми, не пов’язані з міфологічною й історичною тематикою «Шах-наме» (наприклад твори Хосрова Дехлеві).
Твори XI–XII століть, що безпосередньо дотичні до «Шах-наме», переплітаються сюжетно з її оповіданнями займають видне місце. Завершення роботи над поемою дало новий поштовх до їхньої появи. Але вони не дублюють Фірдоусі, а немов би доповнюють багатством сюжетів, тем, образів його оповідання розповіддю переважно про синів і онуків Рустема, про сина Сохраба та інших. Поеми, що примикають до «Шах-наме», тяжіють до жанру казкового авантюрного («лицарського») роману.
За відомою легендою, сам Онсорі — «цар поетів» при дворі Махмуда блискуче обробив оповіді про Ісфендіяра, в суперництві з іншими поетами оточення султана, але і його затьмарив Фірдоусі, що ефектно з’явився при дворі з готовою поемою.
Реальним фактом обробки є такі твори:
Яскраво відбилося «Шах-наме» в грузинській літературі. Вже в древньому літописі «Картліс Цховреба» ми знаходимо вказівки на народні грузинські варіанти маси сюжетів з «Шах-наме» (тобто іранського епосу). Численні рукописні грузинські версії подібних сюжетів (у тому числі й інтерпольованих в поему Фірдоуси). До XVI–XVII століть відноситься грузинська віршовано-прозаїчна версія, що інколи іменувалася перекладом — «Ростомііані», тобто поема про Ростома (власне його смертю й закінчується поема). «Шах-наме» широко відома й шанована в різних верствах грузинського народу. Поема читалася в оригіналі та в обробках в літературних кругах при дворах царів (Давида Будівничого, Тамари) і феодалів. Про популярність «Шах-наме» говорить велика кількість імен героїв іранського епосу, що стали грузинськими іменами (Ростомі, Бізані, Прідоні та інші).
У піснях закавказьких співців «ашугів» були звичайними сюжети, мотиви, імена, сентенції («хікмети») «Шах-наме». У XVIII столітті Саят-Нова — відомий вірменський ашуг, що складав і грузинські, і азербайджанські вірші, оспівував безсмертя Фірдоусі. Чисельні і часом оригінальні варіанти осетинських, пшавських, сванетських й інших народних оповідей, в яких зустрічаються імена та основні моменти сюжетів, пов’язані з Рустамом, Біженом, Афрасіабом і деякими іншими. Можна відмітит особливе сплетіння місцевих грузинських і осетинських оповідей про Амірана (Амран) та інших з оповідями «Шах-наме». У цих фольклорних нашаруваннях головне те, що вони утворюють часто нову ідейно-художню єдність з антиіранською тенденцією. Вона виникає як віддзеркалення політичної боротьби Закавказзя з іранськими імперіями старовини. Рустам інколи обертається на борця проти Ірану, а відповідно Афрасіаб (Афрсуап) — в іранського царя. Вивчення кавказьких і тюркських віддзеркалень іранського епосу особливе важливі тим, що там часто знаходять варіанти, відмінні від тих, щом зафіксовані в «Шах-наме». Bce це свідчить про жвавий зв’язок сюжетів і образів «Шах-наме», іранського епосу взагалі, з місцевими народними оповіданнями сусідніх країн.
Одним із численних прикладів впливу «Шах-наме» на оформлення народних образів може служити російська книжкова казка XVI–XVII століть про Єруслана Лазаревича та її лубкові варіанти. Саме це ім’я зіставляється з ім’ям Рустема, сина Заля (3ал-і Зара), перекладеного «Лазарем». Декотрі епізоди казки мають схожість зі сценами іранського епосу.
У часи, коли питання об’єднання територій, створення національної держави ставали головним питанням доби, щоразу активізувався інтерес до поеми Фірдоусі. «Шах-наме» ставала прапором об’єднання. Наприклад, інтерес до поеми загострився в XVI століттті, в період розбудови Севефидського Ірану. Навіть у могольській Індії XVI–XVII сторіч, в період утворення могольской держави можна відзначити відому активізацію інтересу до «Шах-наме». Пізніше в Ірані, починаючи з буржуазної революції 1906—1911 років, зростає інтерес до геніальної поеми як з боку правлячих кіл, так і з боку широких верств населення. У спробах феодального, пізніше буржуазного об’єднання країни були елементи протесту проти чужоземного засилля, звернення до національного почуття гідності, що не могло не знайти відгуку в народі. Для широких мас іраномовних персів і таджиків завжди й особливо в періоди феодальних усобиць і сепаратизму поема Фірдоусі ставала втіленням ідеалу народної єдності в своїй державі. Спроби наслідувати «Шах-наме» робилися ще впродовж XIX століття, коли придворний поет Каджара Фета-Алішаха намагався в стилі Фірдоусі оспівати боротьбу Ірану з царською Росією. Поширена поема і в широких народних масах, де носіями її були особливі оповідачі, що висловлювали її, проте, із значними відступами і доповненнями.
Завантаження…
Завантаження…
Завантаження…
Виконується…
Завантаження…
داستانی در شاهنامه فردوسی
Виконується…
Завантаження…
Завантаження…
Виконується…
Завантаження…
Завантаження…
داستان های شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسیماجراهای سینا و لاکیhttps://goo.gl/bx2EjUشکرستان سری 3https://goo.gl/6a9UEMرعنا دختر دهقانhttps://goo.gl/pxyBNGشکرستان- سری دومhttps://goo.gl/oQjDjaاین چیه؟https://goo.gl/ImXmdkقصه های بی بی و باباhttps://goo.gl/CgCiTgمن و مدرسهhttps://goo.gl/cIXey0شجاعانhttps://goo.gl/Ox4BlLآموزش بازی های سنتی و محلی برای بچه هاhttps://goo.gl/DouJZpجوجه جوجه طلاییhttps://goo.gl/YiqJNfمثل های فارسی برای کودکانhttps://goo.gl/aQCJ2bبرف خونهhttps://goo.gl/JueWKKقصه های گلنارhttps://goo.gl/YDYFhmحکایات و حکایت های سعدیhttps://goo.gl/q96kXSماجراهای بهادرhttps://goo.gl/mMepcOنمکی و مار عینکیhttps://goo.gl/1LD3wEعسل آباد براساس ضرب المثل های کردیhttps://goo.gl/AKeo41ماجراهای سعیدhttps://goo.gl/pi6hUAشهر عسلی (شهر زنبورها)https://goo.gl/Rokqocشعرهای کودکانهhttps://goo.gl/xORjglیکی بود یکی نبود سرزمین من ایران بودhttps://goo.gl/mFiI5jداستان های شاهنامهhttps://goo.gl/13t6n0پندانهhttps://goo.gl/wIsBKLشکرستان عروسکیhttps://goo.gl/rLOUygشکرستان تمامی قسمتهاhttps://goo.gl/S3g04jحیات وحشhttps://goo.gl/sXrp6qداستانهای پهلوان کوچک آریو برای کودکانhttps://goo.gl/6FFYwEمهارتهای زندگی برای کودکانhttps://goo.gl/nXJMoIماجراهای سمنو و شقاقلhttps://goo.gl/KoS7Zyخانه ما – انیمیشن آموزنده برای کودکانhttps://goo.gl/jOjaJQقصه های کهنhttps://goo.gl/KR54COقصه ما مثل شد- چقدر با ضرب المثل ها آشنا هستید؟https://goo.gl/D1v5asقصه های خوب برای بچه های خوب نوشته مهدی آذر یزدیhttps://goo.gl/hUAh5Dتاریخ به زبان ساده برای نوجوانان و کودکانhttps://goo.gl/AhGwgcکلیله و دمنهhttps://goo.gl/CO5Xcwدومان و داستانهای ایلhttps://goo.gl/aZWzJkداستان های بهلولhttps://goo.gl/x3MaE7مجموعه آموزنده پهلوانان – ویژه نوجوانانhttps://goo.gl/nZopCTقصه های انبیاء- فرمانروایان مقدسhttps://goo.gl/wkMPAX #کارتون #انیمیشن #داستان #رستم #انیمیشن #فردوسی #شاهنامه-This video is under CC licenceAuthor: iribtvwebpage: https://www.irib.ir/ https://www.telewebion.com/Licence: ATTRIBUTION LICENSE 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/b…)-
Завантаження…
Завантаження…
Завантаження…
Завантаження…
Завантаження…
Виконується…
Завантаження списків відтворення…
Завантаження…
Завантаження…
Завантаження…
Виконується…
Завантаження…
داستانی در شاهنامه فردوسی
Виконується…
Завантаження…
Завантаження…
Виконується…
Завантаження…
Завантаження…
داستان های شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسیماجراهای سینا و لاکیhttps://goo.gl/bx2EjUشکرستان سری 3https://goo.gl/6a9UEMرعنا دختر دهقانhttps://goo.gl/pxyBNGشکرستان- سری دومhttps://goo.gl/oQjDjaاین چیه؟https://goo.gl/ImXmdkقصه های بی بی و باباhttps://goo.gl/CgCiTgمن و مدرسهhttps://goo.gl/cIXey0شجاعانhttps://goo.gl/Ox4BlLآموزش بازی های سنتی و محلی برای بچه هاhttps://goo.gl/DouJZpجوجه جوجه طلاییhttps://goo.gl/YiqJNfمثل های فارسی برای کودکانhttps://goo.gl/aQCJ2bبرف خونهhttps://goo.gl/JueWKKقصه های گلنارhttps://goo.gl/YDYFhmحکایات و حکایت های سعدیhttps://goo.gl/q96kXSماجراهای بهادرhttps://goo.gl/mMepcOنمکی و مار عینکیhttps://goo.gl/1LD3wEعسل آباد براساس ضرب المثل های کردیhttps://goo.gl/AKeo41ماجراهای سعیدhttps://goo.gl/pi6hUAشهر عسلی (شهر زنبورها)https://goo.gl/Rokqocشعرهای کودکانهhttps://goo.gl/xORjglیکی بود یکی نبود سرزمین من ایران بودhttps://goo.gl/mFiI5jداستان های شاهنامهhttps://goo.gl/13t6n0پندانهhttps://goo.gl/wIsBKLشکرستان عروسکیhttps://goo.gl/rLOUygشکرستان تمامی قسمتهاhttps://goo.gl/S3g04jحیات وحشhttps://goo.gl/sXrp6qداستانهای پهلوان کوچک آریو برای کودکانhttps://goo.gl/6FFYwEمهارتهای زندگی برای کودکانhttps://goo.gl/nXJMoIماجراهای سمنو و شقاقلhttps://goo.gl/KoS7Zyخانه ما – انیمیشن آموزنده برای کودکانhttps://goo.gl/jOjaJQقصه های کهنhttps://goo.gl/KR54COقصه ما مثل شد- چقدر با ضرب المثل ها آشنا هستید؟https://goo.gl/D1v5asقصه های خوب برای بچه های خوب نوشته مهدی آذر یزدیhttps://goo.gl/hUAh5Dتاریخ به زبان ساده برای نوجوانان و کودکانhttps://goo.gl/AhGwgcکلیله و دمنهhttps://goo.gl/CO5Xcwدومان و داستانهای ایلhttps://goo.gl/aZWzJkداستان های بهلولhttps://goo.gl/x3MaE7مجموعه آموزنده پهلوانان – ویژه نوجوانانhttps://goo.gl/nZopCTقصه های انبیاء- فرمانروایان مقدسhttps://goo.gl/wkMPAX #کارتون #انیمیشن #داستان #رستم #انیمیشن #فردوسی #شاهنامه-This video is under CC licenceAuthor: iribtvwebpage: https://www.irib.ir/ https://www.telewebion.com/Licence: ATTRIBUTION LICENSE 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/b…)-
Завантаження…
Завантаження…
Завантаження…
Завантаження…
Завантаження…
Виконується…
Завантаження списків відтворення…
همرسانی در
ایمیل
فیسبوک
Messenger
داستانی در شاهنامه فردوسی
Messenger
توییتر
بالاترین
واتساپ
لینک را کپی کنید
این لینکها خارج از بیبیسی است و در یک پنجره جدید باز میشود
بدیهی است که بیشتر ایرانیان به فرهنگ کهن خویش – گاه حتی زیاده از حد – میبالند. در نامگذاری فرزندانمان، به اسم شاهان و قهرمانان افسانهای ایران باستان نظر میکنیم. از شهد شیرین زبان فارسی در آثار حافظ، مولوی، و بسیاری از عارفان و شاعران دیگر حظ میبریم، واژگانشان بر زبانمان جاری میشود و گوینده و شنونده هر دو را افسون میکنند. گرچه ما به گفته سعدی اعتقاد داریم که بنیآدم اعضای یک پیکرند، به اصل و هویت متمایز خویش نیز بسیار حرمت مینهیم. با این همه چه بسا که امروزه از فرهنگ و زبان اصیل فارسی جز اندکی بر جای نمیماند، اگر شاعری خاص ظهور نکرده بود.
شاهنامه (کتاب شاهان) که ابوالقاسم فردوسی در اوایل سده ۱۱ میلادی آن را به پایان برد، نه تنها یک شاهکار ادبی به شمار میآید، بلکه کتابی است که در طول قرنها شناساننده ایران و ایرانیان و پاسدار زبان فارسی بوده است. این اثر را که در بیش از ۵۰ هزار بیت سروده شده، از بلندترین منظومههایی میدانند که تا کنون نویسندهای به تنهایی خلق کرده است. حماسه شاهنامه تنها درباره یک رویداد مشخص یا سفری خیالی، داستانی عاشقانه یا هماوردی دو فرمانروا نیست، آن گونه که در بیشتر حماسههای ملی میبینیم. البته این اثر از همه اینها که گفتیم سرشار است، اما در واقع موضوع اصلی این منظومه حماسی را باید سرشت و روح ایران دانست. گرچه ایران باستان موضوع اصلی شاهنامه به شمار میآید، پیام آن از محدوده زمانی خاص فراتر میرود و در موارد بسیار به نظر میرسد که برای کل بشریت سروده شده است.
شکستن دو قرن سکوت
برای آگاهی از اهمیت کار سترگ فردوسی، شناخت زمینهای که این اثر در آن سروده شد، بسیار مهم است. پس از تصرف ایران به دست عرب ها در قرن هفتم میلادی و سقوط امپراتوری ساسانی، یکی از تاریکترین دوره های تاریخ ایران آغاز شد. در سلطه اشغالگران خارجی بر ایران، پیروان دین یکتاپرستی زردشتی، دین بومی ایرانیان، آزارها دیدند؛ کتابخانه ها سوزانده شد و زبان فارسی در برههای که خود ایرانیها از آن با عنوان “دو قرن سکوت” یاد میکنند، به شدت منع شد. اسلام به مثابه نظامی جدید در این دوره حکمفرما شد و عربی زبان فرمانروایان نورسیده ایران، و زبان فارسی، همانند دین زردشتی و مجموعه فرهنگ بومی ایران، در معرض خطر نابودی قرار گرفت. برخی ایرانیان بر یوغ اشغالگران گردن نهاندند و کوشیدند در ساز و کار غریب دنیای جدید جایگاهی برای خود بیابند و گروهی دیگر بر آن شدند که ایستادگی کنند.
پیش از این، خراسان، زادگاه فردوسی، در شمال شرق ایران، خاستگاه خیزشهای مردمی علیه اشغالگران بود. در حکمرانی سامانیان، مردمان این سرزمین شاهد احیای فرهنگ فارسی بودند. سامانیان نام سلسلهای است که از ۸۱۹ تا ۱۰۰۵ میلادی فرمانروایی میکردند و مرکزشان در بخارا بود، شهری که امروزه در ازبکستان واقع است. شاعرانی مانند رودکی از نخستین سرایندگانی بودند که پس از این “دو قرن سکوت” به زبان فارسی جدید سرودند. این زبان صورت تحول یافته فارسی میانه بود که در دوره ساسانیان رواج داشت.
هنگامی که فردوسی کار سرایش شاهنامه را آغاز کرد، دو نسخه دیگر از آن در دست بود. دقیقی شاعر قرن دهم میلادی نزدیک به ۱۰۰۰ بیت از کتابش خداینامه را براساس کتابی که امروزه آن را شاهنامه ابومنصوری- برگرفته از نام حامی آن- مینامیم سروده بود. اما دقیقی پیش از آن که بتواند آفریننامهاش درباره ایران را به پایان برد به دست یکی از بردگانش کشته شد. فردوسی کار سرایش و تکمیل شاهنامه را از آنجا که دقیقی ناتمام رها کرده بود ،با پشتیبانی حامیان سامانی ، آغاز کرد. فردوسی کار دقیقی را نیز قدر نهاد و ابیاتی که او سروده بود در شاهنامهاش آورد.
شاهنامه به بیانی ساده کتابی است مجمل درباره اسطورهها و افسانههای پیش از اسلام و رخدادهای تاریخی مربوط به دوران ایرانی- آریایی. این منظومه به زبان کمابیش سره فارسی جدید سروده شده و واژگان عاریه در آن اندک است. گرچه شاهنامه حماسهای ملی درباره ایران به شمار میآید، بر ایران بیشتر به مثابه یک ملت تأکید میکند؛ به ویژه که سرزمینی که در شاهنامه ایران نام دارد، به تمامی همان ایران امروزی یا حتی ایرانی که خود فردوسی در آن میزیست نیست. گذشته از جابهجایی بسیار مرزها، باید در نظر داشت که قلمرو کهن ایرانیها- آیرینمویج (ایران ویج) در معنای “سرزمین آریاییها”- و ایران امروز( ایران واژه سادهشده آیرینمویج به معنی آریایی)، جایی که ایرانیان به آن مهاجرت کردند، با یکدیگر تفاوت دارند.
به گفته دیک دیویس، مترجم شاهنامه نسخه انتشارات پنگوئن: “به نظر میرسد که ایرانویج قریب به یقین به آسیای میانه ارجاع میدهد: ازبکستان، ترکمنستان، و تاجیکستان امروزی”. به همین دلیل است که برای مثال رشته کوهه البرزی که فردوسی به آن اشاره میکند- که در فرهنگ و سنت زردشتی اهمیت بسیار دارد- همان دماوندی نیست که امروز در شمال ایران است. یا مثلا آن گونه که دیویس میگوید: “بیشتر قلمرو سیستان امروزی در واقع در غرب آن سیستان باستان قرار دارد.” دیویس درباره موقعیت ایرانی که در شاهنامه از آن یاد میشود چنین شرح میدهد: “در اشعار اسطورهای و نیز اوایل بخش افسانهای در شاهنامه، ایران کمابیش با خراسان شمالی امروزی مطابقت دارد و در شمال تا مرز بخارا و سمرقند گسترده است و در شرق به ولایت هلمند در افغانستان میرسد. ایران در دوره ساسانیان، از نظر حدود جغرافیایی تقریبا همان سرزمینی بود که امروزه ایران مینامیم. “
یکی از ویژگیهایی که از شاهنامه حماسهای بیهمتا میسازد، گستره وسیع آن است. پژوهشگران معمولا این کتاب را به سه دوره تقسیم میکنند: نخست دوره اسطورهای، که با آفرینش جهان و فرمانروایی کیومرث، اولین پادشاه ایران (و نخستین انسان روی زمین)، میآغازد و به روایتهایی از جمله سرگذشت جمشید افسانهای، سقوطش و دورشدن فره ایزدی از او، و همچنین ماجرای ضحاک دیوسرشت بیگانه، که به دست کاوه آهنگر زنده به گور شد میپردازد.
بیشتر بخوانید:
سپس، داستانهای قهرمانی میآید که برخی از محبوبترین و مشهورترین داستانهای شاهنامه را در برمیگیرد. موضوع اصلی روایتهای قهرمانی رقابت میان ایرانیان، مستقر در غرب رودخانه وخش(آمودریا) در آسیای مرکزی، با تورانیان در شرق این رود است. گرچه فردوسی در سرودهاش تورانیان را ترک میخواند(زیرا در آن زمان ترکها در آن منطقه اقامت داشتند)، آنها نیز در واقع ایرانی هستند. دیویس میگوید:” تورانیان بیتردید شاخهای منشعب از ایرانیان بودهاند.” او میافزاید:” قریب به یقین میتوان گفت که رقابت ایران و توران برخاسته از تقابل دو شاخه از ایرانیان است که در دوران پیشاتاریخی ریشه دارد و خاطره مبهمی از آن برجای مانده است.”
مشهورترین شخصیت شاهنامه و نیز در نزد ایرانیان رستم است. او قهرمانی دلیر و بیهمتای این کتاب است، که با دیوان میستیزد و پادشاهان را از تنگنا میرهاند و همچون هرکول از هفت خان میگذرد. همچنین او در یکی از هولناکترین و سوگناکترین داستانهای شاهنامه، پسرش را با فرد دیگری اشتباه میگیرد و میکشد. از دیگر شخصیتهای شاهنامه از سیاوش میتوان نام برد که نامادریاش سودابه او را به تجاوز متهم کرد. سیاوش از آزمون بیگناهی با گذر از آتش سربلند بیرون آمد، اما در نهایت به دست تورانیان کشته شد. بخش افسانهای شاهنامه با مرگ رستم پایان مییابد. سپس کتاب با جهشی بلند به دوره تاریخی میرود که با حمله اسکندر شروع میشود و به طرزی کنایه آمیز با یورش مسلمانان به ایران در قرن هفتم میلادی به انتها میرسد. گرچه در روایتهای این بخش در وهله اول از اشخاص و رخدادهای تاریخی الهام گرفته شده، اما در ادامه برای تاثیرگذاری دراماتیک شخصیتها و وقایع با آب و تاب و اغراق بسیار پرداخت شدهاند.
امروزه در میان ایرانیان جایگاه فردوسی را میتوان با شخصیتی همچون کورش مقایسه کرد. آن قدر او را بزرگ میشمارند و حرمت مینهند که برخی حتی تا آن جا پیش میروند که میگویند او به تنهایی زبان فارسی را از نابودی و فراموشی رهانید. این را البته افزون بر کار فردوسی در نگاهداشت افسانهها و اسطورههای ایرانیان میدانند. به اعتقاد دیویس این ادعا موجه نیست، زیرا احیای زبان فارسی پیش تر آغاز شده بود؛ او توضیح میدهد:”البته بیتردید این درست است که شاهنامه زبان فارسی را به جایگاهی رساند که هیچ شعری پیش از آن نتوانسته بود.”
به رغم این واقعیت که قهرمانان شاهنامه، اغلب آریاییان زردشتی هستند و داستان ها در دوران باستان و نیز گذشته دور رخ میدهد، این کتاب از مرزهای دینی، جغرافیایی و زمانی فراتر رفته است. دیویس میگوید: “یکی از مولفههای اثر ادبی بزرگ این است که به روشنی با هر نسلی سخنی نو میگوید و شاهنامه هزاران سال است که این کار را در حق انسانهای بسیاری انجام داده است.” آری، داستانهای این منظومه جذاباند و با جزییات و نیز مهارتی استادانه طرح ریخته شدهاند، اما در ضمن سویه آموزنده نیز دارند. در شاهنامه میتوان درس زندگی، پندهای حکیمانه، و نظراتی درباره راه و رسم روزگار بسیار یافت. فردوسی خرد، اعتقاد، دلیری و عدالت را میستاید، و به مخاطبانش درباره بیثباتی روزگار هشدار میدهد. با این که قهرمانان حماسهاش زردشتی مذهب بودهاند که دین مبتنی بر اختیار است، شاعر از جبر سرنوشت شکوه میکند. و این گونه است که شاهنامه افزون بر اینکه سرگرم کننده است، پند نیز میآموزد.
شاهنامه از آن هنگام که کار سرودنش خاتمه یافت، به کتاب محبوب حکمرانان گوناگون ایرانی و خارجی بدل شد. ترکهای عثمانی و مغولان هند شاهنامه را تحسین میکردند و در چندین کشور از جمله ترکیه و گرجستان در غرب، تا تاجیکستان و هند در شرق، آن را بسیار قدر میدانستند. تاثیر این منظومه در برخی آثار ادبی و هنری معاصر نیز به روشنی به چشم میخورد. از جمله این آثار میتوان به کتاب نام من سرخ نوشته اورهان پاموک، بادبادکباز به قلم خالد حسینی و مجموعه عکس کتاب شاهان اثر شیرین نشاط، که مجموعهای از چهرهنگاری است، اشاره کرد.
با این که پس از انقلاب سال ۱۹۷۹ شاهنامه – به سبب بزرگداشت پادشاهی و ایران پیش از اسلام- در نظر برخی منفور شد، مخالفان فردوسی چارهای جز پذیرش آن نداشتند، زیرا در دل ایرانیان ماوا دارد.
آغاز کتاب
کیومرث
هوشنگ
طهمورث
جمشید
داستانی در شاهنامه فردوسی
ضحاک
فریدون
منوچهر
پادشاهی نوذر
پادشاهی زوطهماسپ
پادشاهی گرشاسپ
کیقباد
پادشاهی کیکاووس و رفتن او به مازندران
رزم کاووس با شاه هاماوران
سهراب
داستان سیاوش
پادشاهی کیخسرو شصت سال بود
گفتار اندر داستان فرود سیاوش
داستان کاموس کشانی
داستان خاقان چین
داستان اکوان دیو
داستان بیژن و منیژه
داستان دوازده رخ
اندر ستایش سلطان محمود
پادشاهی لهراسپ
پادشاهی گشتاسپ صد و بیست سال بود
داستان هفتخوان اسفندیار
داستان رستم و اسفندیار
داستان رستم و شغاد
پادشاهی بهمن اسفندیار صد و دوازده سال بود
پادشاهی همای چهرزاد سی و دو سال بود
پادشاهی داراب دوازده سال بود
پادشاهی دارای داراب چهارده سال بود
پادشاهی اسکندر
پادشاهی اشکانیان
پادشاهی اردشیر
پادشاهی شاپور پسر اردشیر سی و یک سال بود
پادشاهی اورمزد
پادشاهی بهرام اورمزد
پادشاهی بهرام نوزده سال بود
داستانی در شاهنامه فردوسی
پادشاهی بهرام بهرامیان
پادشاهی نرسی بهرام
پادشاهی اورمزد نرسی
پادشاهی شاپور ذوالاکتاف
پادشاهی اردشیر نکوکار
پادشاهی شاپور سوم
پادشاهی بهرام شاپور
پادشاهی یزدگرد بزهگر
پادشاهی بهرام گور
پادشاهی یزدگرد هجده سال بود
پادشاهی قباد چهل و سه سال بود
پادشاهی کسری نوشین روان چهل و هشت سال بود
پادشاهی هرمزد دوازده سال بود
پادشاهی خسرو پرویز
پادشاهی شیرویه
پادشاهی اردشیر شیروی
پادشاهی فرایین
پادشاهی پوران دخت
پادشاهی آزرم دخت
پادشاهی فرخ زاد
پادشاهی یزدگرد
این ۴۵ صفحه در این رده قرار دارند؛ این رده در کل حاوی ۴۵ صفحه است.
«رستم و سهراب» یکی از داستانهای شاهنامه است. داستان مرگ سهراب جوان را به تصویر میکشد که بر اثر جنگ با رستم، به دست پدر کشته میشود.[۱]
روزی از روزها رستم اسباب شکار را آماده کرد و همراه اسبش رخش عازم مرزهای کشور توران شد. آن روز رستم در نزدیکی شهر سمنگان گوری شکار کرد و بعد از خوردن گور به خواب رفت. چندتن از سواران تورانی که از آن محل میگذشتند، رخش را دیدند که در دشت به چرا مشغول است. از آن رو که رخش اسب بی نظیری بود، آن را گرفته و با خود به شهر سمنگان بردند. سپس رستم از خواب بیدار شد و اسب خویش را نیافت، بسیاراندوهگین شد و به ناچار با پای پیاده برای یافتن رخش عازم شهر سمنگان شد. پادشاه سمنگان وقتی شنید که رستم برای پیدا کردن اسبش به شهر او آمده است، شادمان گشته و به پیشواز رستم شتافت. شاه سمنگان رستم را به کاخ خویش دعوت کرد و به وی قول داد که به زودی رخش را یافته و برای او خواهد آورد. تهمتن دعوت شاه را پذیرفت و به کاخ او رفت و به خوردن می و تفریح مشغول شد تا اینکه شب فرا رسید. برای رستم خوابگاه ویژهای آماده کردند، رستم به خوابگاه رفت تا قدری بیاساید. چون پاسی از شب گذشت، دختری زیبارو و خوشاندام به خوابگاه وارد شد. رستم بیدار شد و با تعجب به دختر نگاه کرد و سپس پرسید تو کیستی؟ دختر جواب داد که من تهمینه، دختر شاه سمنگان هستم. رستم وقتی آن همه زیبایی را دید سریع موبدی را برای خواستگاری تهمینه نزد شاه سمنگان فرستاد. شاه از خواسته رستم بسیار خشنود گشت و رستم و تهمینه همان شب با هم ازدواج کردند. سپس رستم مهرهای را که به بازوی خویش بسته بود، درآورد و به تهمینه داد و گفت اگر فرزندمان دختر بود این مهره را به گیسویش ببند و اگر پسر بود، مهره را به بازوی او ببند. فردا صبح شاه سمنگان به رستم خبر داد که رخش را یافتهاست. پس رستم از تهمینه خداحافظی کرد و همراه رخش به سوی زابلستان رهسپار شد. نه ماه بعد تهمینه پسری به دنیا آورد که بسیار شبیه پدرش بود و نام او را سهراب نهاد.
سهراب به سرعت رشد میکرد و بزرگ میشد به طوری که در ده سالگی چنان قوی هیکل و نیرومند شده بود که در آن نواحی کسی قدرت نبرد با او را نداشت. روزی از روزها سهراب نزد مادر رفت و از نام و نشان پدر خویش پرسید؛ و مادر به گفت که تو از دودمان نریمان و فرزند رستم دستان هستی. سهراب چو این گفته شنید بسیار خشنود شد. بعد گفت من به زودی لشکر از پهلوانان توران گرد هم خواهم آورد و به ایران حمله خواهم کرد تا کی کاووس، شاه ایران که فردی نالایق است را از تخت به زیر کشم و پدرم رستم را بر تخت پادشاهی نشانم. سپس همراه با پدرم به توران حمله خواهیم کرد و افراسیاب را نابود خواهیم کرد. از آن طرف جاسوسان این خبر را برای افراسیاب بردند. وقتی افراسیاب شنید که سهراب فرزند رستم است و قصد دارد برای یافتن پدر به ایران لشکر به کشد با خود فکری کرد و گفت شاید در این لشکرکشی رستم به دست پسرش سهراب کشته شود. پس به هومان و بارمان که از سرداران لشکرش بودند فرمان داد تا لشکری متشکل از دوازده هزار سرباز گرداورند و به یاری سهراب بشتابند. سپس افراسیاب به آنها گفت که سهراب نباید هرگز پدرش را بشناسد تا شاید رستم پهلوان به دست پسرش کشته شود. سرداران سریع لشکری فراهم کردند و به یاری سهراب شتافتند. سهراب فرماندهی آن لشکر را به عهده گرفت و به سوی مرز ایران شتافت. در مرز ایران دژ بزرگی بود که به آن دژ سپید میگفتند و هجیر پهلوان فرمانده دژ سپید بود. هجیر وقتی لشکر تورانیان را دید که به دژ نزدیک شدهاند خشمگین شد و به تندی زره پوشید و سوار بر اسب شد و به تنهایی به میدان جنگ رفت. سهراب که هجیر را دید سوار بر اسب شد و به سوی هجیر تاخت. سهراب بعد از کمی مبارزه هجیر را اسیر کرد و دست بسته او را نزد هومان فرستاد.
رستم دستان، پدر سهراب، در نبردی با او رویارو میشود و بدون آگاهی از اینکه سهراب پسرش است، پهلوی او را میدَرَد و چون سهراب در حال جان دادن است، نشان سهراب را میبیند و درمییابد که او فرزندش است. پس، گودرز را سراغ کاووس میفرستد تا از او نوشدارو بگیرد و کاووس از این کار سر باز میزند.[۲] ابوالقاسم انجوینژاد در فردوسینامه، ادامهٔ داستان را چنین توصیف میکند:[۳] .mw-parser-output blockquote.templatequote{margin-top:0}.mw-parser-output blockquote.templatequote div.templatequotecite{line-height:1em;text-align:right;padding-right:2em;margin-top:0}.mw-parser-output blockquote.templatequote div.templatequotecite cite{font-size:85%}
رستم خشمگین میشود و به طرف بارگاه حرکت میکند. خبر به کیکاووس میدهند که رستم خشمگین شده و به طرف تو میآید. کیکاووس از درِ حرمسرا فرار میکند و رستم وارد کاخ میشود. که میبیند از کاووس خبری نیست، دارو را برمیدارد و به طرف سهراب میرود اما متأسفانه دیر میرسد. منجّم میآید و میگوید که کار از کار گذشتهاست.
داستانی در شاهنامه فردوسی
مرشد عباس زریری، از نقالان شهیر شاهنامه، ادامهٔ بخشی از ادامهٔ داستان را که در شاهنامه به آن اشاره نشدهاست این چنین تقریر میکند:[۴]
رستم چون برای آوردن نوشدارو پا در رکاب شد، سهراب به هوش آمد و رستم را خواست. رستم بازگشت و دوباره گودرز را برای گرفتن نوشدارو به درگاه کاووس فرستاد: «گویند گودرز در این مرتبه نوشدارو را آورد که سهراب داعی حق را لبیک گفته بود».
بهرام بیضایی نمایشنامهٔ سهرابکشی را بر اساس این داستان رستم نوشته است.
آثار برگرفته: (شاهنامه ابومنصوری * شاهنامه طهماسبی * شاهنامه داوری * شاهنامه رشیدا * شاهنامه دموت * شاهنامه فلورانس * شاهنامه قرچغای خان)
داستان بیژن و منیژه یکی از داستانهای معروف کتاب شاهنامه، کتاب حماسی ایرانیان است. این داستان روایت عشق بیژن پسر گیو و منیژه دختر افراسیاب است.
فردوسی میگوید شبی تیره و تار بود گویی آسمان از قیر سیاه پوشیده بود و در آن تاریکی چنان بود که اهریمنان از هر گوشهای روی سیاه خود را برای ترساندن بما می نمودند و یا مارهای سیاه دهن باز کرده تا بر ما بتازند. همان دم از جای برجستم و مرا زنی مهربان در خانه بود گفتم ای ماه روی خواب از چشمانم ربوده شده شمعی بیافروز و بزم این شب را راه بینداز و چنگ بردار و میدر جام بلورین بریز. وی نیز میبا نارنج و سیب و بهی آورد و آن را در پیالهای شاهانه ریخت. وی هرچه من خواستم کرد و آن شب تاریک را خوشتر از روز ساخت. لیکن من در اندیشه آن نامه خسروان بودم و دلم ناآرام بود. چون آن یار مهربان مرا دید که هوشم را به آن داستان بستهام از من پرسید از داستان بیژن چه میدانی؟ آیا شنیدهای که بر بیژن چه گرفتاری از سوی زن رسیده است؟ گفتمش اگر چیزی میدانی از نامه باستان به من بگو. گفت اکنون حرف مرا گوش کن و داستانهای دیگر را فراموش کن. آن یار مهربان مرا گفت میدر پیاله کن و بنوش تا من داستانی را که از دفتر باستان خواندهام برایت بازگویم و آن داستانی است پر از فسون و مهربانی و نیز نیرنگ و جنگ. گفتم ای ماهروی همین امشب همه داستان را برایم بازگو که منیژه در کجا بود؟ و بیژن چه کرد و از تیمار درد چه بر سرش آمد؟ سپس آن ماهروی مرا گفت داستان را از دفتر پهلوی برایت میگویم و از تو میخواهم که آن را برایم به چکامه برگردانی و از تو سپاسگزار خواهم بود. اکنون ای یار نیکیشناس آن داستان را از من بشنو… .mw-parser-output .b{text-align:justify;text-align-last:justify;border:0}.mw-parser-output .beyt{white-space:nowrap}
در دوران پادشاهی کیخسرو شاهنشاه کیانی گروهی از مردم سرزمین ارمان نزد شاه ایران آمده و تظلم نمودند که سرزمینشان که در مرز توران قرار دارد مورد تاخت و تاز و هجوم گرازان قرار گرفتهاست. کیخسرو دو پهلوان ایرانی را برای این موضوع در نظر میگیرد که یکی گرگین میلاد و دیگری بیژن است که باوجود جوانی و مخالفتهای پدرش گیو به این مأموریت اعزام میشود. گرگین میلاد که به خباثت و فرصت طلبی در شاهنامه شناخته شده بیژن را به تنهایی به نبرد میفرستد. در آن روز بیژن بر گرازان چیره میشود.[۱]
هنگام بازگشت، گرگین میلاد برای اینکه امتناع او نزد شاه فاش نشود بیژن را به نزدیکی اردوی تفریحی دختران تورانی میبرد. در این اردو منیژه دختر افراسیاب که در شاهنامه زیباییاش توصیف شده همراه ندیمههایش در دامان طبیعت اردو زده بود. بیژن محو زيبايى منيژه مى شود و پشت درخت تناوری ایستاده و منیژه را تماشا میکند. منیژه از طریق ندیمهاش متوجه حضور بیژن میشود و حاجبی را نزد او میفرستد به این گمان که او سیاوش است که دوباره زنده شده. بیژن خود را پهلوانی ایرانی معرفی میکند و به سفارش منیژه وارد چادر او میشود. پس از سه روز که در چادر او بود منیژه تصمیم میگیرد او را مخفیانه به کاخ پدرش افراسیاب ببرد. بیژن قبول نمیکند و سعی میکند خود را نجات دهد و به ایران زمین بازگردد. منیژه با کمک همراهانش بیژن را با دارو خواب کرده و لای البسه پیچیده و به درون کاخ میبرد.[۲]
پس از چند روز حضور مخفیانه در کاخ ماجرا فاش میشود. مأمور افراسیاب به نام گرسیوز وارد اتاق منیژه میشود و بیژن را از زیر تخت بیرون میکشد. بیژن سعی میکند با چاقویی که در چکمهاش داشت به گرسیوز حمله کند اما فریب چربزبانی او را میخورد و تسلیم میگردد. افراسیاب قصد کشتن او را داشت اما با وساطت پیران وزیر دانشمند افراسیاب به این دلیل که از خونخواهی ایرانیان جلوگیری کند او را نمیکشد. بااینحال بیژن را در چاهی عمیق انداخته و سنگی بر سر چاه میگذارد به حدی که آب و هوا و غذای اندک از آنجا رد شود. منیژه نیز با تحقیر از کاخ اخراج شده و آواره میگردد. منیژه که خود را باعث و بانی این حادثه میداند شبها را بر سر چاه مویه کرده و روزها به دنبال غذا برای بیژن میگردد.[۳]
داستانی در شاهنامه فردوسی
گرگین میلاد که به هدف خود رسیدهبود به ایران بازگشته و داستانی میسازد که بیژن کشته شدهاست. شاه خشمگین میشود و دستور میدهد او را به بند کنند. باوجود مقبولیت ادعای گرگین، گیو مرگ پسرش را باور نمیکند. در این هنگام کیخسرو با دیدن اندوه گیو جام جهاننمای خود را پیش آورده و احوال کشور را در آن مشاهده میکند. به دنبال این بالاخره کیخسرو در جام جهاننما بیژن را میبیند. گیو نامهای از سوی شاه به زابلستان نزد رستم میفرستد. رستم همراه گروهی برای نجات بیژن رهسپار توران میشوند و پیش از آن به درخواست گرگین میلاد برای او نزد شاه پادرمیانی میکند تا وی آزاد گردد. رستم و گروهش لباس تاجران و بازرگانان بر تن میکنند که کسی آنجا متوجه نیتشان نشود. پس از آن بهعنوان تاجر در توران غرفه میزنند.[۴]
منیژه که سرگردان با سروپای برهنه بهدنبال غذا برای بیژن بود به گروه رستم میرسد. از زبانشان میفهمد که ایرانی هستند و برایشان داستان را شرح میدهد و از گیو و رستم و کیخسرو میپرسد. رستم که مظنون شدهبود واقعیت را فاش نکرد. اما به منیژه که ناامید در حال برگشتن بود یک مرغ بریان میدهد و به او میگوید آن را برای محبوبش ببرد. در همین حین رستم انگشتر معروف خود را درون شکم مرغ میگذارد تا اگر واقعیت داشتهباشد بیژن منیژه را باز نزد او بفرستد. بیژن در حال خوردن مرغ انگشتری را مییابد و منیژه را آگاه میکند. منیژه به نزد رستم میآید و گفته بیژن را برایش شرح میدهد که آیا تو صاحب رخش هستی؟ رستم که از حقیقت ایمان یافتهبود به منیژه خاطرنشان میکند که نیمهشب بر سر چاه آتش برافروزد و رستم به دنبال آتش بدانجا میآید.
منیژه شبهنگام هیزم جمع کرده و آتش بزرگی میافروزد. رستم به سر چاه میآید و سنگ بزرگ را کنار میزند و طنابی به درون چاه میفرستد. پیش از آنکه بیژن از چاه خارج شود رستم از او سوگند میخواهد که پس از آزادی کاری با گرگین میلاد نداشتهباشد. بیژن نمیپذیرد و عنوان میکند قصد کشتنش را دارد. رستم نیز طناب را رها میکند و بیژن باز به چاه میافتد. بالاخره او میپذیرد که از گرگین بگذرد. رستم منیژه را همراه چند تن از محل دور میکند و با پهلوانان دیگر از جمله بیژن به کاخ افراسیاب میتازد و کاخ او را به آتش میکشد. سپس با غنائم بهسوی ایران بازمیگردد.[۳]
بیژن درمیان استقبال گسترده ایرانیان به وطن بازمیگردد و گرگین میلاد نیز بخشیده میشود. کیخسرو بیژن و منیژه را زوج اعلام میکند و به بیژن سفارش میکند هیچگاه برای این وقایع منیژه را سرزنش نکند و نیز هدایای گرانبهای بیشماری به دست بیژن برای منیژه میفرستد=”داستان عشق منیژه و بیژن” />
اوتللو و دزدمونا • امیر ارسلان و فرخلقا • بهرام و گلاندام • بیژن و منیژه • پل و ویرژینی • اصلی و کرم • رومئو و ژولیت • رابعه و بکتاش • زال و رودابه • زهره و منوچهر • سلامان و ابسال • سلیمان و ملکه سبا • شمشون و دلیله • خسرو و شیرین • فرهاد و شیرین • کلئوپاترا و ژولیوس سزار • کلئوپاترا و مارکوس آنتونیوس • لیلی و مجنون • مادام پمپادور و لوئی شانزدهم • ماری آنتوانت و کاردینال روهان • مم و زین • ناپلئون و ژوزفین • نورجهان و جهانگیر • وامق و عذرا • ویس و رامین • همای و همایون • یوسف و زلیخا
آثار برگرفته: (شاهنامه ابومنصوری * شاهنامه طهماسبی * شاهنامه داوری * شاهنامه رشیدا * شاهنامه دموت * شاهنامه فلورانس * شاهنامه قرچغای خان)
داستان زال و رودابه از شنیدنیترین داستانهای شاهنامهاست. این، داستان عشقی است که نادیده هر دو طرف را گرفتار میکند. داستان از این جا شروع میشود که زال پس از آنکه پدرش پادشاهی زابل را به او میسپارد برای سرکشی به شهرها و کشورهای تابعه از زابل بیرون میرود تا به کابل میرسد. پس از آشنایی با مهراب که پادشاه کابل و از نبیرگان آژی دهاک (ضحاک) بوده به گونهای شگفت شیفته و دلباختهٔ دختر مهراب میشود. از آن سو هم رودابه دخت مهراب باشنیدن او ویژگیهای زال از زبان پدرش، هنگامی که با سیندخت سخن میگفت، شیفته و دل باختهٔ زال میشود. پس از آن با میانجی شدن غلام زال و چند کنیز از سوی رودابه پیش درآمدهای دیدار این دو فراهم گردید. با وجود مخالفت دربار با این پیوند سرانجام با پافشاری و پیگیریهای زال و بخت بلند این پیوند که ستاره شناسان خبر آن را به منوچهر شاه میدهند، این پیوند سر میگیرد.
درحالی که زال و رودابه برای نخستین دیدار ناشکیبا بودند، زال شب هنگام به دیدار رودابه میرود و با طناب از دیوار کاخ رودابه بالا رفته و او را در کنار خود میبیند. در اینجا فردوسی بزرگ با یک بیت نهانی به رابطهٔ میان ایشان اشاره میکند:
همی بود بوس و کنار و نبید مگر شیر کو گور را نشکرید
پس از آن که زال از رودابه جدا میشود شب و روز و آرام و خواب ندارد و پیوسته در پی آماده کردن پیش نیازهای این پیوند است. نخست نامهای به پدر مینویسد و به او یادآور میشود که هنگام زن گرفت او است و در دنباله دخت مهراب را به عنوان جفت درخور خود به پدر نشانی میدهد.
لیکن سام که میداند او رودابه دختر مهراب و از نبیرگان آژی دهاک (ضحاک) است زال را از این کار بازمیدارد و به او یاد اور میشود که منوچهر شاه هرگز از این پیوند خرسند نخواهد شد. به اصرار زال، سام خودش به سوی دربار به راه میافتد تا این مشکل را با شاه درمیان بگذارد.
پیش از رسیدن سام به دربار شاه از این موضوع آگاه میشود و برای آنکه میزان وفاداری سام را بسنجد به او فرمان میدهد تا به کابل بتازد و آن شهر را در هم بکوبد و مهراب و خانواده اش را از میان بردارد.
سام هم بیآنکه خواسته اش را بازگوید به فرمان شاه به سوی کابل به راه میافتد. در بیرون شهر کابل خبر به زال میرسد و او میگوید هرکس که میخواهد کابل را بگیرد باید نخست من را از میان بردارد و در نامهای از سام میخواهد که میان او و شاه میانجی شود و به سام یادآوری میکه او بخاطر دور افکندن زال به او بدهکار است.
سام هم نامهای مینویسد و خواستهٔ زال را در آن نامه برای شاه مینگارد و نامه را بدست زال میدهد تاخود زال آن نامه را دربار ببرد. در این هنگام سام هم کابل را محاصره میکند ولی به زال پیمان میدهد که به آن حمله نکند.
زال به دربار شاه میرود و شاه با کمک ستاره شناسان از آیندهٔ این پیوند و فرزندی که از ایشان پدید خواهد آمد اطمینان حاصل میکند. ستاره شناسان به او میگویند که فرزندی از ایشان پدید خواهد آمد که مرزبان ایران زمین خواهد شد.
شاه نیز زال را به راههای گوناگون میآزماید تا دانش و هوش او نزد شاه و همگان آشکار شود.
شاه از زال خواست تا با موبدان به گفتگو بنشیند و شاه خود داور و بینندهٔ این گفتگو باشد.
موبدان برای سنجش رای و هوش زال برای او شش چیستان گفتند و از او خواستند تا آنها را پاسخ دهد:
۱- آن دوازده درخت سهی که شاداب و با فرّهی روئیدهاند و از هر یک از آن درختها، سی شاخ بر زده و در پارسی، هرگز کم و بیش نگردند چیست؟
داستانی در شاهنامه فردوسی
۲- آن دو اسب گرانمایهٔ تیز تاز که یکی از آنها سیاه چون دریای قار و دیگری سپید، چون بلور آبدار است؛ و هر دو به شتاب در جنبشاند، لیکن هرگز یکدیگر را نمییابند چیست؟
۳- آن سی سوار که بر شهریار بگذشتند و چون نیک بنگری یکی از آنها کم میشود ولی چون آنها را بشماری، باز هم همان سی سوار باشند چیست؟
۴- آن مرغزار کدام است که آن را پر از سبزه و جویبار بینی، لیک مردی با داس تیز و بزرگی سوی آن مرغزار آید و همهٔ تر و خشکش را با هم بدرود چیست؟
۵- آن دو سرو که همچون نی از میان دریای آب خیز «مواج» سر برآوردهاند که مرغی بر آن آشیانه دارد و روز بر یکی از آنها نشیند و شام بر دیگری؛ و چون از یکی از آنها بپرد، برگ
آن خشک میگردد و هر گاه بر دیگری نشیند، بوی مشک میدهد؛ و همیشه یکی از آن دو آبدار و دیگری پژمردهاست، چیست؟
۶- بر کوهساری، شارستانی استوار دیدم، لیک مردم از آن شارستان، به بیابان رفته، خارستانی را برگزیدهاند و در آنجا سرایهایی سر به آسمان برآورده، ساختهاند و هیچ یادی از آن شارستان نمیکنند. تا این که ناگهان زمین لرزهای خیزد و همهٔ آن بر و بوم را نهان میسازد، آن زمان است که دوباره به این شارستان نیازمند میگردند. چرا؟ آن شارستان چیست؟
۱- دوازده ماه سال و سی روز هر ماه (در گاهشماری در ایران باستان هر ماه سی روز بوده و ۵ روز آخر سال روز نیایش و جشن بودهاست که خیام (حکیم عمر خیام)آن ۵ روز را + ۱ روز از اسفند ماه کرد و شش ماه نخست سال را سی ویک روزه و ماه پایانی سال را بیست و نه روزه دستهبندی کرد. به این ترتیب تقویم ایرانی ای که خیام ساخت تنها تقویم رایج در جهان است که نخستین روز فصل و ماه با هم یکی است. یکم مهر همان یکم فصل پاییز است)
۲- شب و روز جواب سؤال بود
۳- این همان ماه نو است که هرشب میکاهد(تقویم قمری یا ماه شمار)
۴- آن مردی که گفتید در آن بیابان با داسی تیز میآید و هیچ لابهای نشنود و خشک و تر را با هم بدرود، بدرستی که زمانهاست و ما همچون گیاهانیم که به پیر و جوان ما نمینگرد و هر آنچه دستش رسد، برچیند.
۵- سخن از کار گیتی است که از برج بره تا برج ترازو، تیرگی را در نهان دارد، لیکن چون از این بازگردد و به برج ماهی رسد، به آن تیرگی و سیاهی میرسد. آن دو سرو نیز دو بازوی چرخ بلند هستند و آن مرغ پرّان نیز خورشید است.
۶- آن شارسان (شهر) آن جهان (جهان آخرت) است و آن خارستان این جهان (سرای سپنج)، مردم در آن خارستان هستند تا اینکه بومهنی ایشان را به شارستان راهنمایی کند.
پس از آن شاه زال را در میدان سواری آزمود و پس از آزمون تیراندازی و سواری از ایرانیان خواست تا با او کشتی بگیرند لیکن هیچکس به این آزمون تن در نداد.
پس از آنکه سام کابل را به محاصره درآورد، مهراب میخواست رودابه را بکشد تا آتش برپا شده را خاموش کند. سیندخت همسر مهراب که زنی دانا بود جلوی این کار را گرفت و خود به نزد سام رفت. اگر چه در این دیدار او خود را معرفی نکرد و تنها به عنوان فرستادهٔ کابل سخن گفت ولی از دانایی و کردارش سام دانست که او همسر مهراب است. پس از آنکه سام مادر رودابه را به این نیکویی و والا منشی دید دست او را بدست گرفت و دخترش را برای زال خواستگاری کرد.
از آن سو زال هم با نامهٔ شاه به سوی کابل بازگشت و این پیوند به شادی و خرسندی برگزار شد.[۱][۲][۳]
اوتللو و دزدمونا • امیر ارسلان و فرخلقا • بهرام و گلاندام • بیژن و منیژه • پل و ویرژینی • اصلی و کرم • رومئو و ژولیت • رابعه و بکتاش • زال و رودابه • زهره و منوچهر • سلامان و ابسال • سلیمان و ملکه سبا • شمشون و دلیله • خسرو و شیرین • فرهاد و شیرین • کلئوپاترا و ژولیوس سزار • کلئوپاترا و مارکوس آنتونیوس • لیلی و مجنون • مادام پمپادور و لوئی شانزدهم • ماری آنتوانت و کاردینال روهان • مم و زین • ناپلئون و ژوزفین • نورجهان و جهانگیر • وامق و عذرا • ویس و رامین • همای و همایون • یوسف و زلیخا
نبرد رستم و اسفندیار یکی از داستانهای حماسی ایرانی است که در کتابهایی مانند شاهنامه فردوسی و گشتاسپنامه دقیقی بدان پرداخته شده است. این داستان از طولانیترین بخشهای شاهنامه و به لحاظ ادبی یکی از برجستهترین بخشهای آن است. داستان که روایتگر رزم میان اسفندیار، شاهزاده کیانی و رستم پهلوان زابل است، یکی از بخشهای تراژدیک شاهنامه بوده و به توصیف خود فردوسی، بلبلان به سبب مرگ اسفندیار ناله سر میدهند.[۱]
این داستان باید روایت قهرمانی یک رویداد تاریخی باشد، با این حال نمیتوان نظر قطعیای درباره آن داد. هر دو قهرمان داستان ریشه در اسطورههای ایران شرقی دارند؛ اسفندیار قهرمان دین زرتشت بود که در نبرد با دشمنان مزدیسنا کشته شد، با این حال رستم قهرمانی بسیار متاخرتر نسبت به اسفندیار است. اسطوره رستم ممکن است زاییده دوران اشکانیان و دلاوریهای یک سردار ایرانی بوده که رفته رفته به شکل قهرمانی چون رستم در آمده. از آنجایی که در پایان این نبرد و لشکرکشی بهمن به سیستان، دوران حکومت پهلوانان خاندان سام در این منطقه به پایان میرسد، میتوان اینگونه برداشت کرد که نبرد رستم و اسفندیار (و اتفاقات پس از آن) به نوعی با نبردهای پادشاهی سورن و شاهنشاهی ساسانی در سیستان، مرتبط است.[۲]
دو پهلوان مدعی تاج و تخت کیانی از یک خاندان در مقابل یکدیگر ایستادهاند، هر یک نکاتی بر زبان میرانند که قابل تأمل است. ویرانی روییندژ که اسفندیار قهرمان آن بود بسیار مورد توجه جماعات کشورها گشته حتی تسخیر روییندژ مرکز کشور ترکانچین بمنزله ترویج آیین مزدیسنا مورد ستایش قرار گرفتهاست. فتح روییندژ و تغییر قسمت بزرگی از عقاید مردمان بتپرست آن سرزمین به کیش زرتشت دستاورد اسفندیار است، اسفندیار بنوعی حکمران جدید ترکانچین نیز محسوب میشود. اقوام و قبایلی که او بر آنها تسلط یافت ممکن است در تاریخ بخشی از همان سکاها و اسکیتهای تاریخی باشند.
فعلاً اثری تحت عنوان نبرد رستم و اسفندیار در سایر منابع و مآخذ انعکاس نیافته امّا پیکار دو مدعی تاج و تخت نمیتواند از دید منابع دیگر پنهان باشد حتماً عنوان جنگ بگونهای دیگر مذکور افتادهاست. همچنین دوئل رستم و اسفندیار، بعد از جنگ روییندژ حادث گشت و ماجرای تقابل بدین مناسبت بود که اسفندیار جوان خواهان سلطنت پدر بود ولی گشتاسپ نیل به این هدف را تسخیر روییندژ و آزاد کردن دخترانش بدست اسفندیار منوط کرد. این مهم انجام شد اسفندیار به پدر یادآور شد که خلف وعده نکند ولی گشتاسپ یک کار نیمه تمام دیگر داشت که واگذاری سلطنت را منوط به اتمام آن کار نیمه، یعنی انقیاد رستم شاه زابل قرار داد.
گشتاسپ با اینکار در حقیقت میخواست اراضی زابل را مانند ترکانچین به تصرّف درآورد و مرزهای کشورش را بسط دهد امّا پیشوایان زابل رستم و زال پادشاهی او را برسمیت نمیشناختند و گشتاسپ میخواست این موضوع بدست اسفندیار فیصله یابد؛ لذا برای دستگیری یا انقیاد رستم، اسفندیار به فرمان پدر عازم مرز زابل گشت و در کنار رود مرزی هیرمند اردو زد و پسرش بهمن را حامل پیغام و دستور گشتاسپ نمود. فرجام کار منجر به نبردی سخت و نفسگیر میان دو پهلوان شد :
داستانی در شاهنامه فردوسی
وقتی بهمن پیام اسفندیار را به زابل برد نخست با زال پیر مواجه گشت امّا او را نشناخت و به دستان گفت رستم را کجا میتواند بیابد. زال تعارف زد و از او دعوت کرد پیاده شده دمی بیاساید. شرایط برخورد این دو چنین مینماید که بهمن به شهر و خیابان نرفته بلکه در ییلاقی به خیمه و سراپردهای نزدیک شده است لذا سواره جواب داد فرصت برای نشستن ندارد پیغامی را باید به یل سیستان برساند. زال که از البسه گرانقدر سوار فهمید که باید از بزرگان باشد شکارگاه رستم را نشان داد و بهمن عازم محل شد تا با رستم گفتگو کند و جواب را بگیرد، رستم همراه زواره در حال کباب گوری بود که بهمن از بلندی سنگی غلطاند امّا رستم بدون اینکه از کباب گور دست بکشد سنگ را با پنجه پا از خود دور کرد سپس بهمن نزدیک وی شد.
پیام برای رستم ناخوشایند بود او باید بدون قید و شرط نزد اسفندیار میآمد و دستانش را جلو میبرد تا اسفندیار دستان او را بسته به پارس برده تا گشتاسّپ راجع به او تصمیم بگیرد آیا بخشیده شود یا مجازات گردد. فرمان گستاخانه بود و رستم که انتظار چنین خبری را نداشت به فکر فرورفت و آیندهای خطرناک برای کشور و قبیلهاش از ذهن گذراند.
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱
رستم و سهراب یکی از دردآورترین و غم انگیزترین داستانهای شاهنامه است. داستان مرگ سهراب جوان را به تصویر میکشد که بر اثر جنگ با رستم، به دست پدر کشته میشود. ادامه…
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲
هفتواد نام داستانی ایرانی است که در متن پهلوی کارنامه اردشیر بابکان و هم در شاهنامه فردوسی ذکر آن آمدهاست. این داستان هم به پایان حکومت اشکانیان مرتبط میشود و هم پیدایش ابریشم در ایران را از منظر افسانه ای بیان میدارد. ادامه…
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳
زال و رودابه از شنیدنی ترین داستانهای شاهنامهاست. این، داستان عشقی است که نادیده هر دو طرف را گرفتار میکند. داستان از این جا شروع میشود که زال پس از آنکه پدرش پادشاهی زابل را به او میسپارد برای سرکشی به شهرها و کشورهای تابعه از زابل بیرون میرود تا به کابل میرسد. پس از آشنایی با مهراب که پادشاه کابل و از نبیرگان آژی دهاک (ضحاک) بوده به گونهای شگفت شیفته و دلباختهٔ دختر مهراب میشود. ادامه…
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴
رستم و شغاد داستانی پهلوانی–تراژدیک دارای ۲۱۲ بیت در شاهنامه است. زال را کنیزی زیبا و نوازنده بود. از او پسری زیبا زاده شد که پدر او را شغاد نام نهاد. اختربینان طالع او را شوم پیشگویی کردند و زال را گفتند که چون به مردی رسد تحفهٔ سام به دست او تباه خواهد شد. زال از بازی سرنوشت به خدا پناه برد و چون شغاد دلارام و گوینده شد، او را نزد شاه کابل فرستاد. شاه کابل دختر خود را به شغاد داد و امید داشت که رستم به احترام این پیوند دیگر از او خراج نستاند. اما کسان رستم به هنگام باج، خراج معمول را از او گرفتند. ادامه…
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵
بیژن و منیژه یکی از داستانهای معروف کتاب شاهنامه، کتاب حماسی ایرانیان به زبان فارسی است. این داستان روایت عشق بیژن پسر گیو و منیژه دختر افراسیاب است. ادامه…
داستانی در شاهنامه فردوسی
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶
جنگ دوازدهرخ نام جنگی معروف میان ایران و توران است که به پیروزی بزرگی برای ایران منجر شد. در شاهنامهٔ فردوسی بطور مفصل در ۲۵۱۸ بیت شعر به این جنگ حماسی و پیروزمندانه که یکی از مهمترین پیروزیهای دوره پادشاهی کیخسرو بر متجاوزان خارجی است پرداخته شده است. ادامه…
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷
جنگ دوازدهرخ نام جنگی معروف میان ایران و توران است که به پیروزی بزرگی برای ایران منجر شد. در شاهنامهٔ فردوسی بطور مفصل در ۲۵۱۸ بیت شعر به این جنگ حماسی و پیروزمندانه که یکی از مهمترین پیروزیهای دوره پادشاهی کیخسرو بر متجاوزان خارجی است پرداخته شده است. ادامه…
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸
جنگ دوازدهرخ نام جنگی معروف میان ایران و توران است که به پیروزی بزرگی برای ایران منجر شد. در شاهنامهٔ فردوسی بطور مفصل در ۲۵۱۸ بیت شعر به این جنگ حماسی و پیروزمندانه که یکی از مهمترین پیروزیهای دوره پادشاهی کیخسرو بر متجاوزان خارجی است پرداخته شده است. ادامه…
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹
رستم و اسفندیار، یکی از درازترین داستانها و از دید ادبی برجستهترین بخشهای شاهنامه است. اسفندیار پسر گشتاسپ و کتایون، و نوهٔ لهراسپ، شاهزاده کیانی در تاریخ اسطورهای و حماسی ایران و قهرمان جنگهای مقدس کیش زرتشتی است که در نبردی سوگانگیز بدست رستم کشته میشود. ادامه…
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۱۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۲۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۳۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۰
داستانی در شاهنامه فردوسی
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۴۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۵۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۶۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۷۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۸۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۰
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۱
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۲
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۳
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۴
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۵
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۶
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۷
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۸
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۹
درگاه:شاهنامه/داستانها/۹۹
چهارشنبه, 16ام مرداد
شبی قیرگون ماه پنهان شده
به خواب اندرون مرغ و دام و دده
چنان دید سالار پیران به خواب
که شمعی برافروختی ز آفتاب
داستانی در شاهنامه فردوسی
سیاوش بر شمع تیغی به دست
به آواز گفتی نباید نشست
که از خواب نوشین ، سر آزادکن
ز فرجام گیتی یکی یاد کن
که روز نوآیین و جشنی نو است
شب سور آزاده کیخسرو است
یکی از شبها که فرنگیس در کاخ پیران منتظر تولد فرزندش بود ، پیران (سپه سالار توران )در خواب دید :
«سیاوش با شمشیری از راه آمده و فریاد انتقام سر داده است و به پیران می گوید روزگار کیخسرو فرارسیده ، برخیز و جشنی بر پا کن ….»
پیران وحشت زده از خواب بیدار شد و همسر خود(گلشهر) را بیدار کرد و گفت :
« برخیز و نزد فرنگیس برو که سیاوش به خواب من آمده است .»
گلشهر با شتاب نزد فرنگیس رفت و از دیدن کودکی تازه به دنیا آمده ، شگفت زده شد.خندید و برپیشانی فرنگیس بوسه زد . پرستاران کودک را شستند و در پارچه ای پیچیده به گلشهر دادند و او با شتاب به نزد پیران بازگشت و گفت :
کنون پیش آی و شگفتی ببین
بزرگی و ر آی جهان آفرین
تو گفتی نخواهد مگر تاج را
و گر جوشن و ترگ و تاراج را
پیران که روی کودک را دید به یاد سیاوش افتاد و گریه کرد ، زیرا کودک چنان بود که گویی سیاوش بار دیگر به دنیا آمده است پیران کودک را نزد افراسیاب برد و او را ستایش کرد و سپس خبر تولد فرزند فرنگیس ( نوه افراسیاب ) را به او داد و گفت :
«این کودک از خوبی به تو مانند است ، از پهلوانی به فریدون و زیبایی اش تور ( نیاکان افراسیاب ) را به یاد می آورد . نظر من این است که گذشته را فراموش کنی و مهر کودک را در دل پرورش دهی . او را به چوپانان بسپری تا دور از دربار و بدون آگاهی از اصل و نژاد خود بزرگ شود .»
افراسیاب با شنیدن این سخن و دیدن کودک ، از کشتن سیاوش پشیمان شد و به پیران گفت :
«هر چه خواهی انجام بده و :
مداریدش اندر میان گروه
به نزد شبانان فرستش به کوه
چنان تا نداند که من خود کی ام
به ایشان سپرده ز بهر چی ام
نیاموزد از کس خرد یا نژاد
ز کار گذشته نیایدش یاد
پیران از کاخ افر اسیاب شادمان بیرون آمد وکودک را کیخسرو نام نهاد،جشنی بر پا کرد وکودک را به همراه پرستار ی نیک اندیش به چوپان سپرد.
نام (اجباری)
آدرس پست الکترونیکی
آدرس سایت
مرا برای دیدگاههای بعدی به یاد بسپار
تصویر امنیتی جدید
داستانی در شاهنامه فردوسی
ما 320 مهمان و بدون عضو آنلاین داریم
سامانهٔ فروش کتابهای انتشارات هزارکرمان
ایرانبوم، همهی ايراندوستان را عضو تحريريهی خود ميداند. ايرانبوم در ويرايش نوشتارها آزاد است.
من یار مهربانم
کتـاب بهترین هدیه است. به عزیزان خود کتاب
پیشکش کنیم.
موسسه خيريه حمايت از کودکان مبتلا به سرطان
میخواهم در طرح 1000 تومانی محک شرکت کنم
این برنامه مجموعه ای کامل از داستان های شاهنامه فردوسی به نثر است.علاوه بر این ترتیب قرار دادن موضوعات به همان ترتیبی است که در شاهنامه اتفاق می افتد.
شاهنامه یکی از آثار ماندگار زبان فارسی است که در زمان های گذشته زبان توانست زبان فارسی را زنده نگه دارد. کتاب شاهنامه ی حکیم ابوالقاسم فردوسی به تنهایی از همه مآثر ملی بیشتر و بهتر توانسته است در زنده نگه داشتن نام و نشان ایرانی و دمیدن روح مردانگی و جوانمردی و شهامت در مردم این مرز و بوم مؤثر واقع گردد و یکپارچگی و استقلال کشور را تضمین نماید.نقش فردوسی را در تجدید حیات ملی ایران هرگز نمی توان فراموش کرد.فردوسی بر ستیغ شکوهمندانه ایران دوستی و ملت گرایی،عقاب آسا آشیان داشت و از پیروزی تازیان بر ایران مؤمن خونین دل می خورد و این نکته را می توان از پیام “رستم فرخزاد” به برادرش دریافت، بدین جهت در برابر چنین دل شکستگی و اندوهناکی راهی بهتر از آن نیافت که با حماسه سرایی و ذکر سرگذشت پهلوانان دلیر و شهریاران جهانگیر ایران ،روزگاه سروری و سر افزاری را آینه وار فراروی ایرانیان بازنهد و آنان را به بازیافت آن سرافرازی ها فراخواند.
فردوسی با سرودن اثر شکوهمند خود ” شاهنامه ” زبان فارسی را که کماکم می رفت تا جای خود را به زبان عربی بدهد ، از دستبرد باز رهاند و در این راه نه تنها به پاسداریش بسنده نکرد بلکه در گسترش آن از ترکیب سازی زیبا و طرح اصطلاحات و کنایات و آرایه های ادبی در سیاق سخن پارسی کوشید و گوهر های پر بهای درخشانی را از واژه های خوشایند در دریای وزن متقارن به معرض تماشا درآورد.
فردوسی شخصیتی جهانی است که به آینده انسان می اندیشد و می خواهد که انسان به مانند شخصیت های حماسه نماد انسان کامل و مظهر پاک سرشتی شود و این از مایه های شگفتی حماسه فردوسی است.
داستانی در شاهنامه فردوسی
لیست داستان ها شامل:
* نخستین شاهان
*آغاز تمدن
*ضحاک و پدرش
*پادشاهی ضحاک
*زادن فریدون
*ضحاک و کاوه آهنگر
*پادشاهی فریدون
*پادشاهی منوچهر
*زاده شدن زال
*زایش رستم
*منوچهر
پادشاهی نوذر
*افراسیاب
*جنگ زال و افراسیاب
*پادشاهی زوطهماسب
*پادشاهی گرشاسب
*رخش
*پادشاهی کیقباد
*پادشاهی کی کاووس
*هفت خوان رستم و 42 داستان دیگر
“” لطفا انتقادات و پیشنهادات خود را برای ما ارسال فرمایید.سپاس از همراهی شما عزیزان””
شرح و تفسیر با صدای دکتر محمدجعفر محجوب
منظور از انتشار این مجموعه آشنا ساختن دوستداران ادبیات فارسی با حماسه ی بزرگ ملی ایران، یعنی شاهنامه ی فردوسی است که به گفته ی شادروان محمدعلی فروغی، هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت، بزرگ ترین اثر ادبی دوران بعد از اسلام است. شاهنامه بخش های گوناگون اساطیری، حماسی و تاریخی دارد و بحث درباره ی هریک از این بخش ها بسیار مفصل است. در تدوین داستان های شاهنامه کوشیده ایم تا این گفتارها صورت خشک علمی نداشته باشد و شنیدن آن موجب سرگرمی و لذت بردن شنونده نیز باشد. تا جایی که امکان داشته، در شرح و تفسیر این داستان ها سعی کرده ایم تا شنونده را هرچه بیشتر با سخن های شایسته ی آن بزرگ استاد آشنا سازیم.
M. CD 204
داستانی در شاهنامه فردوسی
تمامی حقوق سایت متعلق است به موسسه فرهنگی – هنری ماهورطراحی و اجرا توسط هاست ایران0