کتاب صحیفه سجادیه، مجموعه‌ای از دعاها و مناجات امام چهارم شیعیان، زین العابدین علی بن الحسین است.[۱]
این کتاب به «انجیل اهل بیت» و «زبور آل محمد» و «اخت القرآن» معروف است.[۲][۳] این کتاب اگرچه در موضوع دعا و نیایش است، ولی شامل بسیاری از حقایق علوم و معارف اسلامی و عرفانی، و قوانین و احکام شرعی و مسائل حساس سیاسی و اجتماعی و تربیتی و اخلاقی است که در شکل و قالب دعا امام بدانها اشاره کرده‌است.[۴]
صحیفه سجادیه کامله، مجموعه‌ای از ۷۵ دعا و نیایش بوده‌است که سجاد املا کرده و محمد و برادرش زید بن علی آن را در دو نسخه نوشته‌اند. زید بن علی نسخهای که در اختیار داشته برای حفاظت از آن به متوکل بن هارون می‌دهد.[۳]
متوکل بن هارون از اصحاب جعفر صادق است و می‌گوید: «از من ۱۱ دعا ساقط شده و من ۶۴ دعا را روایت می‌کنم». متوکل مجموعه‌ای را که در اختیار داشته به جعفر صادق عرضه کرده و با نوشته محمد باقر مقابله می‌کند و هیچ تفاوتی بین آنها نمی‌یابد.[۳] او از مجموعه ۷۵ دعای صحیفه، ۶۴ دعا را می‌نویسد که در مجموعة حاضر تنها ۵۴ دعای آن موجود است.[۱]
در روایت محمد بن احمد بن مسلم مطهری فقط ۵۴ دعا چنانکه امروزه هم از صحیفه می‌بینیم موجود است؛ بنابراین از اصل صحیفه ۲۱ دعا افتاده‌است و در حال حاضر آنچه از صحیفه کامله سجادیه باقی‌مانده‌است، همین ۵۴ دعاست.
نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
صحیفه از پر نسخه‌ترین کتابهای حدیثی است. نسخه‌های خطی این کتاب در ایران بیش از سه هزار نسخه‌است اگر چه بسیاری از این نسخ، برگرفته از نسخه مجلسی اول است و بدین سبب این نسخه‌ها تفاوت چندانی با هم ندارند.[۳] مجلسی اول تعداد طریق خود به صحیفه را بیش از ۶۵۰ هزار طریق می‌داند[۵]
با این حال فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی‌تواند کلام غیر معصوم باشد.[۶]
صحیفه سجادیه نخستین بار توسط ویلیام چیتیک به زبان انگلیسی ترجمه شده‌است.[۷]
صحیح‌ترین نسخهٔ کهن صحیفهٔ سجادیه نسخهای است که به خط ابراهیم بن علی کفعمی عاملی کتابت شده‌است و این نسخه را بنیاد محقق طباطبائی با همکاری کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۴ به صورت فاکسیمیله منتشر کرد.
با توجه به این که از ۷۵ دعای صحیفه سجادیه، ۲۱ دعا از دست رفته‌است، تعدادی از علمای بزرگ شیعه تلاش کرده‌اند با جستجو در کتابهای روایی و آثار به‌جا مانده از اصحاب، به تعدادی دیگر از ادعیه منتسب به زین العابدین دست یابند. برخی از کتبی که این دعاهای اضافه‌تر را جمع‌آوری کرده‌اند، که «مستدرک صحیفه سجادیه» نامیده می‌شوند، عبارت‌اند از:
حواشی و شروح زیادی بر این کتاب نوشته شده که تعدادشان از شصت تجاوز می‌کند و از آن جلمه:[۱]
در سال ۱۳۵۳ هـ.ق. آیت الله مرعشی نجفی (از مراجع تقلید شیعه) نسخهای از صحیفه سجادیه را برای علّامه جوهری طنطاوی (دانشمند اهل سنت و مفتی اسکندریه و مؤلف تفسیر معروف «الجواهر فی تفسیر القرآن») به قاهره فرستاد. وی پس از دریافت و تشکر از چنان هدیه‌ای گرانبها و ستایش فراوان در پاسخ نوشت:
نامه گرامی، مدتی پیش به ضمیمه کتاب صحیفه از سخنان امام زاهد اسلام، علی زین العابدین بن امام حسین شهید (ع) ریحانه مصطفی (ص) رسید. کتاب را با دست تکریم گرفتم و آن را کتابی یگانه یافتم که مشتمل بر علوم و معارف و حکمت‌هایی است که در غیر آن یافت نمی‌شود. به راستی که این از بدبختی ماست که تا کنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از میراث‌های نبوّت و اهل بیت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن مطالعه و دقّت می‌کنم، آن را از گفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایین‌تر می‌یابم.[۸] راستی چه کتاب کریمی است! خدای شما را در برابر این پیشکش عالی، بهترین پاداش را ببخشد و به نشر علم و هدایت موفّق و مؤیّد بدارد. دیگر آنکه آیا کسی از علمای اسلام این کتاب را شرح کرده‌است؟ و آیا چیزی از آن شروح نزد شما یافت می‌شود یا نه؟
آیه الله مرعشی در پاسخ به نامهٔ علامه طنطاوی تعدادی از شروح صحیفهٔ سجادیه را نام برده و به همراه آن کتاب «ریاض السالکین» و برخی کتب دیگر را برای وی ارسال می‌دارد که این بار نیز علامه طنطاوی از این نامه خوشحال شده، می‌نویسد:
نامه شریف به ضمیمه کتاب «ریاض السّالکین» در شرح صحیفه امام زین العابدین علی بن الحسین السِّبط، و کتابهای دیگر، که در باب خود از کتب بی نظیر بود رسید، و من آن را به دانشمند فاضل سید محمّد حسن أعظمی هندی منشی کلّ جماعت اخوت اسلامی تسلیم کردم و او آن را به عنوان هدیه شما به من و هدیه من به جمعیت، در کتابخانه جمعیّت گذاشته، تا نفعش دائمتر و شاملتر و عمومی‌تر باشد؛ و من به حول و قوّه خدای تعالی آماده و مجهّزم که انشاء الله شرحی بر این صحیفه گرامی بنویسم.[۹]
البته در گذشته این کتاب توسط دانشمندان دیگر اهل سنت که به آن دست یافته‌اند هم مورد توجه و استفاده واقع شده‌است: ابن جوزی در خصائص الائمه، ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه، و حافظ سلیمان بن ابراهیم القندوزی در ینابیع المودة[۱۰] از صحیفه سجادیه نام برده، بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل نموده‌اند. شیخ سبط بن جوزی پس از مطالعه و دقت نظر در صحیفه سجادیه می‌نویسد:
اگر زین العابدین و صحیفه او نبود، مسلمانان راه و روش مخاطبه با خدا و مکالمه و رازگویی با او را در مقام عرض حاجت به بارگاه ربوبی را نمی‌دانستند، و او بود که شیوه گفتگو با آفریدگار بزرگ و شکوه بردن در سختی‌ها و گرفتاری‌ها به پیشگاه او را به ما آدمیان آموخت. «بنابراین، او نسبت به مردم تا روز رستاخیز، حق آموختن و آگاهاندن را دارد.»[۱۱]
کتاب صحیفه سجادیه، مجموعه‌ای از دعاها و مناجات امام چهارم شیعیان، زین العابدین علی بن الحسین است.[۱]
این کتاب به «انجیل اهل بیت» و «زبور آل محمد» و «اخت القرآن» معروف است.[۲][۳] این کتاب اگرچه در موضوع دعا و نیایش است، ولی شامل بسیاری از حقایق علوم و معارف اسلامی و عرفانی، و قوانین و احکام شرعی و مسائل حساس سیاسی و اجتماعی و تربیتی و اخلاقی است که در شکل و قالب دعا امام بدانها اشاره کرده‌است.[۴]
صحیفه سجادیه کامله، مجموعه‌ای از ۷۵ دعا و نیایش بوده‌است که سجاد املا کرده و محمد و برادرش زید بن علی آن را در دو نسخه نوشته‌اند. زید بن علی نسخهای که در اختیار داشته برای حفاظت از آن به متوکل بن هارون می‌دهد.[۳]
متوکل بن هارون از اصحاب جعفر صادق است و می‌گوید: «از من ۱۱ دعا ساقط شده و من ۶۴ دعا را روایت می‌کنم». متوکل مجموعه‌ای را که در اختیار داشته به جعفر صادق عرضه کرده و با نوشته محمد باقر مقابله می‌کند و هیچ تفاوتی بین آنها نمی‌یابد.[۳] او از مجموعه ۷۵ دعای صحیفه، ۶۴ دعا را می‌نویسد که در مجموعة حاضر تنها ۵۴ دعای آن موجود است.[۱]
در روایت محمد بن احمد بن مسلم مطهری فقط ۵۴ دعا چنانکه امروزه هم از صحیفه می‌بینیم موجود است؛ بنابراین از اصل صحیفه ۲۱ دعا افتاده‌است و در حال حاضر آنچه از صحیفه کامله سجادیه باقی‌مانده‌است، همین ۵۴ دعاست.
نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
صحیفه از پر نسخه‌ترین کتابهای حدیثی است. نسخه‌های خطی این کتاب در ایران بیش از سه هزار نسخه‌است اگر چه بسیاری از این نسخ، برگرفته از نسخه مجلسی اول است و بدین سبب این نسخه‌ها تفاوت چندانی با هم ندارند.[۳] مجلسی اول تعداد طریق خود به صحیفه را بیش از ۶۵۰ هزار طریق می‌داند[۵]
با این حال فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی‌تواند کلام غیر معصوم باشد.[۶]
صحیفه سجادیه نخستین بار توسط ویلیام چیتیک به زبان انگلیسی ترجمه شده‌است.[۷]
صحیح‌ترین نسخهٔ کهن صحیفهٔ سجادیه نسخهای است که به خط ابراهیم بن علی کفعمی عاملی کتابت شده‌است و این نسخه را بنیاد محقق طباطبائی با همکاری کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۴ به صورت فاکسیمیله منتشر کرد.
با توجه به این که از ۷۵ دعای صحیفه سجادیه، ۲۱ دعا از دست رفته‌است، تعدادی از علمای بزرگ شیعه تلاش کرده‌اند با جستجو در کتابهای روایی و آثار به‌جا مانده از اصحاب، به تعدادی دیگر از ادعیه منتسب به زین العابدین دست یابند. برخی از کتبی که این دعاهای اضافه‌تر را جمع‌آوری کرده‌اند، که «مستدرک صحیفه سجادیه» نامیده می‌شوند، عبارت‌اند از:
حواشی و شروح زیادی بر این کتاب نوشته شده که تعدادشان از شصت تجاوز می‌کند و از آن جلمه:[۱]
در سال ۱۳۵۳ هـ.ق. آیت الله مرعشی نجفی (از مراجع تقلید شیعه) نسخهای از صحیفه سجادیه را برای علّامه جوهری طنطاوی (دانشمند اهل سنت و مفتی اسکندریه و مؤلف تفسیر معروف «الجواهر فی تفسیر القرآن») به قاهره فرستاد. وی پس از دریافت و تشکر از چنان هدیه‌ای گرانبها و ستایش فراوان در پاسخ نوشت:
نامه گرامی، مدتی پیش به ضمیمه کتاب صحیفه از سخنان امام زاهد اسلام، علی زین العابدین بن امام حسین شهید (ع) ریحانه مصطفی (ص) رسید. کتاب را با دست تکریم گرفتم و آن را کتابی یگانه یافتم که مشتمل بر علوم و معارف و حکمت‌هایی است که در غیر آن یافت نمی‌شود. به راستی که این از بدبختی ماست که تا کنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از میراث‌های نبوّت و اهل بیت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن مطالعه و دقّت می‌کنم، آن را از گفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایین‌تر می‌یابم.[۸] راستی چه کتاب کریمی است! خدای شما را در برابر این پیشکش عالی، بهترین پاداش را ببخشد و به نشر علم و هدایت موفّق و مؤیّد بدارد. دیگر آنکه آیا کسی از علمای اسلام این کتاب را شرح کرده‌است؟ و آیا چیزی از آن شروح نزد شما یافت می‌شود یا نه؟
آیه الله مرعشی در پاسخ به نامهٔ علامه طنطاوی تعدادی از شروح صحیفهٔ سجادیه را نام برده و به همراه آن کتاب «ریاض السالکین» و برخی کتب دیگر را برای وی ارسال می‌دارد که این بار نیز علامه طنطاوی از این نامه خوشحال شده، می‌نویسد:
نامه شریف به ضمیمه کتاب «ریاض السّالکین» در شرح صحیفه امام زین العابدین علی بن الحسین السِّبط، و کتابهای دیگر، که در باب خود از کتب بی نظیر بود رسید، و من آن را به دانشمند فاضل سید محمّد حسن أعظمی هندی منشی کلّ جماعت اخوت اسلامی تسلیم کردم و او آن را به عنوان هدیه شما به من و هدیه من به جمعیت، در کتابخانه جمعیّت گذاشته، تا نفعش دائمتر و شاملتر و عمومی‌تر باشد؛ و من به حول و قوّه خدای تعالی آماده و مجهّزم که انشاء الله شرحی بر این صحیفه گرامی بنویسم.[۹]
البته در گذشته این کتاب توسط دانشمندان دیگر اهل سنت که به آن دست یافته‌اند هم مورد توجه و استفاده واقع شده‌است: ابن جوزی در خصائص الائمه، ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه، و حافظ سلیمان بن ابراهیم القندوزی در ینابیع المودة[۱۰] از صحیفه سجادیه نام برده، بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل نموده‌اند. شیخ سبط بن جوزی پس از مطالعه و دقت نظر در صحیفه سجادیه می‌نویسد:
اگر زین العابدین و صحیفه او نبود، مسلمانان راه و روش مخاطبه با خدا و مکالمه و رازگویی با او را در مقام عرض حاجت به بارگاه ربوبی را نمی‌دانستند، و او بود که شیوه گفتگو با آفریدگار بزرگ و شکوه بردن در سختی‌ها و گرفتاری‌ها به پیشگاه او را به ما آدمیان آموخت. «بنابراین، او نسبت به مردم تا روز رستاخیز، حق آموختن و آگاهاندن را دارد.»[۱۱]
کتاب صحیفه سجادیه، مجموعه‌ای از دعاها و مناجات امام چهارم شیعیان، زین العابدین علی بن الحسین است.[۱]
این کتاب به «انجیل اهل بیت» و «زبور آل محمد» و «اخت القرآن» معروف است.[۲][۳] این کتاب اگرچه در موضوع دعا و نیایش است، ولی شامل بسیاری از حقایق علوم و معارف اسلامی و عرفانی، و قوانین و احکام شرعی و مسائل حساس سیاسی و اجتماعی و تربیتی و اخلاقی است که در شکل و قالب دعا امام بدانها اشاره کرده‌است.[۴]
صحیفه سجادیه کامله، مجموعه‌ای از ۷۵ دعا و نیایش بوده‌است که سجاد املا کرده و محمد و برادرش زید بن علی آن را در دو نسخه نوشته‌اند. زید بن علی نسخهای که در اختیار داشته برای حفاظت از آن به متوکل بن هارون می‌دهد.[۳]
متوکل بن هارون از اصحاب جعفر صادق است و می‌گوید: «از من ۱۱ دعا ساقط شده و من ۶۴ دعا را روایت می‌کنم». متوکل مجموعه‌ای را که در اختیار داشته به جعفر صادق عرضه کرده و با نوشته محمد باقر مقابله می‌کند و هیچ تفاوتی بین آنها نمی‌یابد.[۳] او از مجموعه ۷۵ دعای صحیفه، ۶۴ دعا را می‌نویسد که در مجموعة حاضر تنها ۵۴ دعای آن موجود است.[۱]
در روایت محمد بن احمد بن مسلم مطهری فقط ۵۴ دعا چنانکه امروزه هم از صحیفه می‌بینیم موجود است؛ بنابراین از اصل صحیفه ۲۱ دعا افتاده‌است و در حال حاضر آنچه از صحیفه کامله سجادیه باقی‌مانده‌است، همین ۵۴ دعاست.
نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
صحیفه از پر نسخه‌ترین کتابهای حدیثی است. نسخه‌های خطی این کتاب در ایران بیش از سه هزار نسخه‌است اگر چه بسیاری از این نسخ، برگرفته از نسخه مجلسی اول است و بدین سبب این نسخه‌ها تفاوت چندانی با هم ندارند.[۳] مجلسی اول تعداد طریق خود به صحیفه را بیش از ۶۵۰ هزار طریق می‌داند[۵]
با این حال فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی‌تواند کلام غیر معصوم باشد.[۶]
صحیفه سجادیه نخستین بار توسط ویلیام چیتیک به زبان انگلیسی ترجمه شده‌است.[۷]
صحیح‌ترین نسخهٔ کهن صحیفهٔ سجادیه نسخهای است که به خط ابراهیم بن علی کفعمی عاملی کتابت شده‌است و این نسخه را بنیاد محقق طباطبائی با همکاری کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۴ به صورت فاکسیمیله منتشر کرد.
با توجه به این که از ۷۵ دعای صحیفه سجادیه، ۲۱ دعا از دست رفته‌است، تعدادی از علمای بزرگ شیعه تلاش کرده‌اند با جستجو در کتابهای روایی و آثار به‌جا مانده از اصحاب، به تعدادی دیگر از ادعیه منتسب به زین العابدین دست یابند. برخی از کتبی که این دعاهای اضافه‌تر را جمع‌آوری کرده‌اند، که «مستدرک صحیفه سجادیه» نامیده می‌شوند، عبارت‌اند از:
حواشی و شروح زیادی بر این کتاب نوشته شده که تعدادشان از شصت تجاوز می‌کند و از آن جلمه:[۱]
در سال ۱۳۵۳ هـ.ق. آیت الله مرعشی نجفی (از مراجع تقلید شیعه) نسخهای از صحیفه سجادیه را برای علّامه جوهری طنطاوی (دانشمند اهل سنت و مفتی اسکندریه و مؤلف تفسیر معروف «الجواهر فی تفسیر القرآن») به قاهره فرستاد. وی پس از دریافت و تشکر از چنان هدیه‌ای گرانبها و ستایش فراوان در پاسخ نوشت:
نامه گرامی، مدتی پیش به ضمیمه کتاب صحیفه از سخنان امام زاهد اسلام، علی زین العابدین بن امام حسین شهید (ع) ریحانه مصطفی (ص) رسید. کتاب را با دست تکریم گرفتم و آن را کتابی یگانه یافتم که مشتمل بر علوم و معارف و حکمت‌هایی است که در غیر آن یافت نمی‌شود. به راستی که این از بدبختی ماست که تا کنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از میراث‌های نبوّت و اهل بیت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن مطالعه و دقّت می‌کنم، آن را از گفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایین‌تر می‌یابم.[۸] راستی چه کتاب کریمی است! خدای شما را در برابر این پیشکش عالی، بهترین پاداش را ببخشد و به نشر علم و هدایت موفّق و مؤیّد بدارد. دیگر آنکه آیا کسی از علمای اسلام این کتاب را شرح کرده‌است؟ و آیا چیزی از آن شروح نزد شما یافت می‌شود یا نه؟
آیه الله مرعشی در پاسخ به نامهٔ علامه طنطاوی تعدادی از شروح صحیفهٔ سجادیه را نام برده و به همراه آن کتاب «ریاض السالکین» و برخی کتب دیگر را برای وی ارسال می‌دارد که این بار نیز علامه طنطاوی از این نامه خوشحال شده، می‌نویسد:
نامه شریف به ضمیمه کتاب «ریاض السّالکین» در شرح صحیفه امام زین العابدین علی بن الحسین السِّبط، و کتابهای دیگر، که در باب خود از کتب بی نظیر بود رسید، و من آن را به دانشمند فاضل سید محمّد حسن أعظمی هندی منشی کلّ جماعت اخوت اسلامی تسلیم کردم و او آن را به عنوان هدیه شما به من و هدیه من به جمعیت، در کتابخانه جمعیّت گذاشته، تا نفعش دائمتر و شاملتر و عمومی‌تر باشد؛ و من به حول و قوّه خدای تعالی آماده و مجهّزم که انشاء الله شرحی بر این صحیفه گرامی بنویسم.[۹]
البته در گذشته این کتاب توسط دانشمندان دیگر اهل سنت که به آن دست یافته‌اند هم مورد توجه و استفاده واقع شده‌است: ابن جوزی در خصائص الائمه، ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه، و حافظ سلیمان بن ابراهیم القندوزی در ینابیع المودة[۱۰] از صحیفه سجادیه نام برده، بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل نموده‌اند. شیخ سبط بن جوزی پس از مطالعه و دقت نظر در صحیفه سجادیه می‌نویسد:
اگر زین العابدین و صحیفه او نبود، مسلمانان راه و روش مخاطبه با خدا و مکالمه و رازگویی با او را در مقام عرض حاجت به بارگاه ربوبی را نمی‌دانستند، و او بود که شیوه گفتگو با آفریدگار بزرگ و شکوه بردن در سختی‌ها و گرفتاری‌ها به پیشگاه او را به ما آدمیان آموخت. «بنابراین، او نسبت به مردم تا روز رستاخیز، حق آموختن و آگاهاندن را دارد.»[۱۱]
کتاب صحیفه سجادیه، مجموعه‌ای از دعاها و مناجات امام چهارم شیعیان، زین العابدین علی بن الحسین است.[۱]
این کتاب به «انجیل اهل بیت» و «زبور آل محمد» و «اخت القرآن» معروف است.[۲][۳] این کتاب اگرچه در موضوع دعا و نیایش است، ولی شامل بسیاری از حقایق علوم و معارف اسلامی و عرفانی، و قوانین و احکام شرعی و مسائل حساس سیاسی و اجتماعی و تربیتی و اخلاقی است که در شکل و قالب دعا امام بدانها اشاره کرده‌است.[۴]
صحیفه سجادیه کامله، مجموعه‌ای از ۷۵ دعا و نیایش بوده‌است که سجاد املا کرده و محمد و برادرش زید بن علی آن را در دو نسخه نوشته‌اند. زید بن علی نسخهای که در اختیار داشته برای حفاظت از آن به متوکل بن هارون می‌دهد.[۳]
متوکل بن هارون از اصحاب جعفر صادق است و می‌گوید: «از من ۱۱ دعا ساقط شده و من ۶۴ دعا را روایت می‌کنم». متوکل مجموعه‌ای را که در اختیار داشته به جعفر صادق عرضه کرده و با نوشته محمد باقر مقابله می‌کند و هیچ تفاوتی بین آنها نمی‌یابد.[۳] او از مجموعه ۷۵ دعای صحیفه، ۶۴ دعا را می‌نویسد که در مجموعة حاضر تنها ۵۴ دعای آن موجود است.[۱]
در روایت محمد بن احمد بن مسلم مطهری فقط ۵۴ دعا چنانکه امروزه هم از صحیفه می‌بینیم موجود است؛ بنابراین از اصل صحیفه ۲۱ دعا افتاده‌است و در حال حاضر آنچه از صحیفه کامله سجادیه باقی‌مانده‌است، همین ۵۴ دعاست.
نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
صحیفه از پر نسخه‌ترین کتابهای حدیثی است. نسخه‌های خطی این کتاب در ایران بیش از سه هزار نسخه‌است اگر چه بسیاری از این نسخ، برگرفته از نسخه مجلسی اول است و بدین سبب این نسخه‌ها تفاوت چندانی با هم ندارند.[۳] مجلسی اول تعداد طریق خود به صحیفه را بیش از ۶۵۰ هزار طریق می‌داند[۵]
با این حال فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی‌تواند کلام غیر معصوم باشد.[۶]
صحیفه سجادیه نخستین بار توسط ویلیام چیتیک به زبان انگلیسی ترجمه شده‌است.[۷]
صحیح‌ترین نسخهٔ کهن صحیفهٔ سجادیه نسخهای است که به خط ابراهیم بن علی کفعمی عاملی کتابت شده‌است و این نسخه را بنیاد محقق طباطبائی با همکاری کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۴ به صورت فاکسیمیله منتشر کرد.
با توجه به این که از ۷۵ دعای صحیفه سجادیه، ۲۱ دعا از دست رفته‌است، تعدادی از علمای بزرگ شیعه تلاش کرده‌اند با جستجو در کتابهای روایی و آثار به‌جا مانده از اصحاب، به تعدادی دیگر از ادعیه منتسب به زین العابدین دست یابند. برخی از کتبی که این دعاهای اضافه‌تر را جمع‌آوری کرده‌اند، که «مستدرک صحیفه سجادیه» نامیده می‌شوند، عبارت‌اند از:
حواشی و شروح زیادی بر این کتاب نوشته شده که تعدادشان از شصت تجاوز می‌کند و از آن جلمه:[۱]
در سال ۱۳۵۳ هـ.ق. آیت الله مرعشی نجفی (از مراجع تقلید شیعه) نسخهای از صحیفه سجادیه را برای علّامه جوهری طنطاوی (دانشمند اهل سنت و مفتی اسکندریه و مؤلف تفسیر معروف «الجواهر فی تفسیر القرآن») به قاهره فرستاد. وی پس از دریافت و تشکر از چنان هدیه‌ای گرانبها و ستایش فراوان در پاسخ نوشت:
نامه گرامی، مدتی پیش به ضمیمه کتاب صحیفه از سخنان امام زاهد اسلام، علی زین العابدین بن امام حسین شهید (ع) ریحانه مصطفی (ص) رسید. کتاب را با دست تکریم گرفتم و آن را کتابی یگانه یافتم که مشتمل بر علوم و معارف و حکمت‌هایی است که در غیر آن یافت نمی‌شود. به راستی که این از بدبختی ماست که تا کنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از میراث‌های نبوّت و اهل بیت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن مطالعه و دقّت می‌کنم، آن را از گفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایین‌تر می‌یابم.[۸] راستی چه کتاب کریمی است! خدای شما را در برابر این پیشکش عالی، بهترین پاداش را ببخشد و به نشر علم و هدایت موفّق و مؤیّد بدارد. دیگر آنکه آیا کسی از علمای اسلام این کتاب را شرح کرده‌است؟ و آیا چیزی از آن شروح نزد شما یافت می‌شود یا نه؟
آیه الله مرعشی در پاسخ به نامهٔ علامه طنطاوی تعدادی از شروح صحیفهٔ سجادیه را نام برده و به همراه آن کتاب «ریاض السالکین» و برخی کتب دیگر را برای وی ارسال می‌دارد که این بار نیز علامه طنطاوی از این نامه خوشحال شده، می‌نویسد:
نامه شریف به ضمیمه کتاب «ریاض السّالکین» در شرح صحیفه امام زین العابدین علی بن الحسین السِّبط، و کتابهای دیگر، که در باب خود از کتب بی نظیر بود رسید، و من آن را به دانشمند فاضل سید محمّد حسن أعظمی هندی منشی کلّ جماعت اخوت اسلامی تسلیم کردم و او آن را به عنوان هدیه شما به من و هدیه من به جمعیت، در کتابخانه جمعیّت گذاشته، تا نفعش دائمتر و شاملتر و عمومی‌تر باشد؛ و من به حول و قوّه خدای تعالی آماده و مجهّزم که انشاء الله شرحی بر این صحیفه گرامی بنویسم.[۹]
البته در گذشته این کتاب توسط دانشمندان دیگر اهل سنت که به آن دست یافته‌اند هم مورد توجه و استفاده واقع شده‌است: ابن جوزی در خصائص الائمه، ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه، و حافظ سلیمان بن ابراهیم القندوزی در ینابیع المودة[۱۰] از صحیفه سجادیه نام برده، بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل نموده‌اند. شیخ سبط بن جوزی پس از مطالعه و دقت نظر در صحیفه سجادیه می‌نویسد:
اگر زین العابدین و صحیفه او نبود، مسلمانان راه و روش مخاطبه با خدا و مکالمه و رازگویی با او را در مقام عرض حاجت به بارگاه ربوبی را نمی‌دانستند، و او بود که شیوه گفتگو با آفریدگار بزرگ و شکوه بردن در سختی‌ها و گرفتاری‌ها به پیشگاه او را به ما آدمیان آموخت. «بنابراین، او نسبت به مردم تا روز رستاخیز، حق آموختن و آگاهاندن را دارد.»[۱۱]
صحیفه سجادیه کتابی حاوی ۵۴ دعا از امام سجاد(ع). این کتاب پس از قرآن و نهج البلاغه مهم‌ترین میراث مکتوب شیعه به حساب می‌آید و به نامهای خواهر قرآن و «انجیل اهل بیت» نیز مشهور است. صحیفه مانند قرآن و نهج البلاغه از نظر فصاحت و بلاغت مورد توجه قرار گرفته است. امام سجاد(ع) بسیاری از معارف دینی را در دعاهای خود بیان می‌کند؛ موضوعاتی مثل خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و مباحث عالم غیب، فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، امامت، فضایل و رذایل اخلاقی، گرامیداشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی، نعمت‌های مختلف خداوند، آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز و عبادت. معروف‌ترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است. بر این اثر شرح های بسیاری نوشته شده که مشهورترین آنها ریاض السالکین نوشته سید علیخان شیرازی است. صحیفه به سیزده زبان از جمله فارسی و انگلیسی ترجمه شده است.
به باور برخی صاحب نظران مسلمان، «صحیفه سجادیه» پس از قرآن و نهج البلاغه بزرگترین گنجینه حقایق و معارف الهی است و بدین رو، به آن «اخت القرآن» (خواهر قرآن)، «انجیل اهل بیت»، «زبور آل محمد» و «صحیفه کامله» لقب داده‌اند.[۱]
گفته‌اند علت نامگذاری این کتاب به «صحیفه کامله» این است که نزد «زیدیه» نسخهای از صحیفه وجود دارد که کامل نیست، بلکه در حدود نصف صحیفه کامله است. به همین سبب، امامیه صحیفه موجود نزد خویش را صحیفه کامله گویند.[۲]
صحیفه سجادیه از نظر سندی، در حد تواتر است. آقا بزرگ تهرانی در این باره می‌گوید: «صحیفه اولی که سند آن به امام زین العابدین(ع) می‌رسد… از متواترات و [قطعیات] نزد اصحاب است؛ چرا که از ویژگی آن، این است [که تمام اصحاب از اساتید خود] اجازه نقل آن را در تمام طبقات [رجالی] و در تمام عصرها گرفته‌اند.»[۳]
همچنین محمد تقی مجلسی ادعا نموده است که او در نقل و روایت صحیفه یک میلیون سند دارد.»[۴]
نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
شیخ مفید نیز در الارشاد و علی بن محمد خزاز قمی، شاگرد شیخ صدوق و ابن عیاش جوهری و ابوالمفضل شیبانی، و… آن را نقل کرده‌اند. از علمای اهل سنت نیز، ابن جوزی در تذکرة الخواص، و سلیمان بن ابراهیم قندوزی در ینابیع المودة از صحیفه نام برده و بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل کرده‌اند.[۵]
ابوالمعالی محمد بن ابراهیم کلباسی (م۱۳۱۵ق) نیز در کتاب رسالة فی السند الصحیفة السجادیة سند صحیفه سجادیه را به اختصار شرح داده است.[۶]
صحیفه سجادیه به خط کفعمی از نسخه‌های قدیمی صحیفه است که سالیان قبل از ایران خارج شده و مفقود شده بود؛ اما با تلاش‌های بسیار در حوزه شبه قاره شناسایی شد و توسط شخصیت‌های فرهنگی به قم انتقال یافت که در نهایت چاپ و منتشر شد. این نسخه، علاوه بر ۵۴ دعای صحیفه‌های دیگر، چهار دعا بیشتر دارد.[۷]
در مقدمه صحیفه سجادیه حدیثی از چگونگی دست یابی متوکل بن هارون بلخی به این کتاب آمده که به صورت مختصر ذکر می‌کنیم:
متوکل می‌گوید: پس از شهادت زید بن علی بن الحسین فرزندش یحیی را ملاقات کردم.او از من حال امام صادق(ع) را پرسید.
گفتم: آن حضرت در سلامتند و برای شهادت مظلومانه پدرت سوگوارند. یحیی گفت: آیا از ایشان درباره سرنوشت من چیزی شنیده‌ای؟
گفتم: بلی مطالبی شنیده‌ام شما نیز به‌دار آویخته خواهی شد!
یحیی گفت:ای متوکل!…آیا از امام صادق مطالبی یادداشت کرده‌ای ؟
بخشی از آموخته هایم را برای او بازگو کردم، از آن جمله دعایی بود که از پدر بزرگوارش امام باقر(ع) دریافت داشته بود و آن را از دعاهای صحیفه کامله می‌دانست.
یحیی گفت: اینک به تو صحیفه‌ای را خواهم داد که پدرم زید از پدرش امام سجاد(ع) دریافت کرده است…اگر پسر عمویم امام صادق(ع) از شهادت من خبر نمی‌داد، این صحیفه را به تو نمی‌دادم، ولی اکنون به تو می‌دهم تا در حفظ و نگهداری آن کوشا باشی، بیم دارم که این صحیفه به دست بنی امیه بیفتد و آن را از اهلش دریغ دارند…
متوکل می‌گوید: صحیفه همراه من بود تا خدمت امام صادق(ع) رسیدم، صحیفه را به آن حضرت نشان دادم و ایشان بسیار مسرور شد و فرمود: سوگند به خداوند! این خط عمویم زید و دعای جد من است.
آن گاه امام صادق به پسرش اسماعیل رو کرد و فرمود: آن صحیفه‌ای را که به تو سپرده‌ام بیاور!
اسماعیل صحیفه‌ای را آورد، امام آن را بوسید و به چشمانش کشید و فرمود: این صحیفه به خط پدرم امام باقر(ع) و املای جدم امام زین العابدین(ع) است.
متوکل می‌گوید: از امام صادق(ع) درخواست کردم که دو صحیفه را با هم مقابله کنم.
امام اجازه فرمود و من دو صحیفه را مقابله کردم و هیچ تفاوتی میان آن دو ندیدم.
پروردگارا! بر پاکان از اهل بیت محمد(ص) درود بفرست. کسانی را که برای حکومت برگزیدی، و گنجینه‌های علوم خود و حافظان دینت و خلفای خود در روی زمین و حجت خود بر بندگانت قرار دادی، آنان را با اراده خود از هر پلیدی و آلودگی پاک و مبرا ساختی و وسیله‌ای برای رسیدن به تو و بهشت جاودانت اختیار نمودی.
امام سجاد(ع) در دعاهایش نخست حمد و ستایش خدا را به‌جا می‌آورد، سپس بر پیامبر(ص) و خاندانش درود می‌فرستد؛ به‌گونه‌ای که در این صحیفه کمتر دعایی است که در آن، از تعبیر صلوات استفاده نشده باشد.[۸] وی در نهایت حاجت خود را از خدا درخواست می‌کند.
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه مجموعه‌ای مشتمل بر بسیاری از علوم و معارف اسلامی است که در آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا بیان شده است. به طور مثال، مسئله امامت[۹] و نفی عقیده تشبیه[۱۰] در صحیفه سجادیه بیان شده است.
در بخش ارتباط با خداوند طبق مقتضای زمان‌های مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده است، برخی دعاهای آن به صورت سالانه، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان، و برخی ماهانه، مانند دعای دیدن هلال، و برخی هفتگی و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است.
عناوین دعاهای صحیفه مختلف است و بسیاری از معارف اسلامی در ضمن دعاهای صحیفه بیان شده است؛ در این کتاب، مباحث خداشناسی، هستی‌شناسی، عالم غیب، فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع)، امامت، فضایل و رذایل اخلاقی، گرامیداشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی، یادآوری نعمت‌های مختلف خداوند، آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز، عبادت و… در قالب دعا بیان شده است. معروف‌ترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است.
صحیفه سجادیه مشتمل بر ۵۴ دعا است که فهرست عناوین آن بدین شرح است:
۱.حمد الهی۲.درود بر پیامبر۳.فرشتگان مُقرّب ۴.پیروان پیامبران ۵.خویشتن و دوستان۶.صبح و شام۷.بلا و سختی۸.اخلاق ناپسند۹.طلب آمرزش۱۰.پناه‌بردن به خدا۱۱.عاقبت به خیری۱۲.اعتراف و توبه۱۳.طلب حاجت۱۴.دادخواهی از ستم۱۵.هنگام بیماری۱۶.طلب آمرزش۱۷.شر شیطان۱۸.دفع بلا۱۹.طلب باران۲۰.مکارم الاخلاق۲۱.اندوه از خطا۲۲.هنگام سختی۲۳.تندرستی۲۴.پدر و مادر۲۵.فرزندان۲۶.همسایگان و دوستان۲۷.مرزداران۲۸.پناه‌بردن به خدا۲۹.روزی۳۰.پرداخت بدهی۳۱.توبه۳۲.دعا در نماز شب۳۳.درخواست خیر۳۴.گرفتاری به گناه۳۵.رضا به قضای الهی۳۶.هنگام رعدوبرق۳۷.کوتاهی در شکرگزاری۳۸.پوزش از ستم۳۹.طلب عفو و رحمت۴۰.یاد مرگ۴۱.پرده‌پوشی از گناه۴۲.ختم قرآن۴۳.رؤیت هلال۴۴.ورود به رمضان۴۵.وداع با رمضان۴۶.عیدفطر و جمعه۴۷.دعای عرفه۴۸.عیدقربان و جمعه۴۹.دفع حیله دشمنان۵۰.خوف از خدا۵۱.فروتنی در برابر خدا۵۲.پافشاری در دعا۵۳.فروتنی در برابر خدا۵۴.زدودن اندوه‌ها
با توجه به شرح‌هایی که توسط بزرگان شیعه مانند: سید علی خان، فیض کاشانی، شیخ بهایی، میرداماد بر صحیفه نوشته شده است، در می‌یابیم، این کتاب در نگاه شیعیان خیلی اهمیت دارد، که به برخی از موارد اشاره می‌شود.
علامه محمد تقی مجلسی در شرح احوال خود می‌نویسد: «در اوایل جوانی به جهت برخی از مشکلات به امام زمان(عج) توسل جستم.ایشان در مکاشفه‌ای مرا به صحیفه ارجاع دادند.بعد از انس با این کتاب همه مشکلاتم حل شد و به تبلیغ این کتاب در اصفهان پرداختم. در نتیجه در خانه‌های مردم اصفهان، در کنار قرآن یک نسخه از صحیفه هم یافت می‌شد و به برکت انس مردم با این اثر، نیمی از مردم اصفهان مستجاب الدعوه شده بودند».[۱۱]
عزالدین جزائری در مقدمه شرح صحیفه سجادیه می‌نویسد: «برخی ازبزرگان حوزه‌های علمیه هندوستان، این کتاب را تدریس می‌کردند».[۱۲]
امام خمینی با صحیفه انس داشت. وقتی او را به ترکیه تبعید کردند، نامهای به خانواده‌اش می‌نویسد و بعد از سفارش به صبر، درخواست فرستادن صحیفه را به آنکارا می‌کند.[۱۳]
وی به همراه اهدای یک جلد صحیفه به نوه‌اش، این کتاب را این‌گونه وصف می‌کند: «صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگترین مناجات عرفانی در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است؛ آن کتابی است الهی که از سرچشمه نور الله نشأت گرفته و طریقه سلوک اولیای بزرگ و اوصیای عظیم الشأن را به اصحاب خلوتگاه الهی می‌آموزد. کتاب شریفی است که سبک بیان معارف الهیه اصحاب معرفت را چون سبک قرآن کریم، بدون تکلف الفاظ در شیوه دعا و مناجات برای تشنگان معارف الهیه بیان می‌کند. این کتاب مقدس چون قرآن کریم سفره الهی است که در آن، همه گونه نعمت موجود است و هرکس به مقدار اشتهای معنوی خود از آن استفاده می‌کند. این کتاب همچون قرآن الهی ادقِّ(دقیق ترین) معارف غیبی که از تجلیات الهی در ملک و ملکوت و جبروت و لاهوت و ما فوق آن حاصل می‌شود، در ذهن من و تو نیاید و دست طلبکاران از حقایق آن کوتاه است، به شیوه خاص خود قطراتی که از دریای بیکران عرفان خود می‌چشاند و آنان را محو و نابود می‌کند…»[۱۴]
ایشان در وصیت نامه هم یادآور شدند: «ما مفتخریم که ادعیه حیات‌بخش که او را «قرآن صاعد» می‌خوانند از ائمه معصومین(ع) ما است. ما به مناجات شعبانیه امامان و دعای عرفات حسین بن علی(ع) و «صحیفه سجادیه» این زبور آل‌محمد و «صحیفه فاطمیه» که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ما است.»[۱۵]
ابن شهر آشوب در کتاب مناقب خود می‌گوید:
در ۱۳۵۳ق آیت الله مرعشی نجفی نسخهای از صحیفه سجادیه را برای طنطاوی، دانشمند اهل سنت و مؤلف تفسیر طنطاوی (مفتی اسکندریه) به «قاهره» فرستاد. وی پس از دریافت، آن را با عبارت «گفتاری از کلام مخلوق برتر و از خالق پایین تر» ستود.[۱۷]
این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می‌نگرم آن را از گفتار مخلوق برتر و از خالق پایین‌تر می‌یابم
ابن جوزی در خصائص الائمه می‌گوید:
زکی مبارک در کتاب التصوف الاسلامی والادب والاخلاق، صحیفه را از جهات گوناگون با انجیل همانند دانسته است با این تفاوت که انجیل روی دل را به سوی عیسی مسیح می‌گرداند و صحیفه، صفحه دل را به آستان الهی متوجه می‌سازد.[۱۹]
تاکنون ترجمه‌های متعددی از صحیفه سجادیه به زبان‌های مختلفی نوشته شده است که از آن میان می‌توان به شصت ترجمه و شرح به زبان فارسی اشاره کرد. همچنین صحیفه به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، ترکی، اردو، اسپانیولی، بوسنیایی، آلبانیایی، تامیلی و سایر زبان‌ها نیز ترجمه شده است.
برخی از این ترجمه‌ها از این قرار است:
شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه حدود ۵۰ شرح بر صحیفه سجادیه نام برده است.[۲۱] برخی نیز این شروح را بیش از ۸۰ مورد ذکر کرده و آنها را نام برده‌اند.[۲۲]
همچنین کتابی با عنوان کتاب شناسی امام سجاد، صحیفه سجادیه و رساله حقوق توسط مجمع جهانی اهل بیت به چاپ رسیده است که کتب مرتبط با امام سجاد(ع) را معرفی نموده است.
از سوی برخی علما مستدرکاتی بر صحیفه نوشته شده است. منظور از این مستدرکات، دعاهای منسوب به حضرت سجاد(ع) است که در صحیفه کامله نیامده است. برخی از آنها عبارتند از:
پژوهش‌نامه صحیفه سجادیه: مجموعه مقالاتی در سندپژوهی و نسخه‌شناسی صحیفه سجادیه، مجید غلامی جلیسه، قم، دلیل ما، ۱۳۹۰.
صحيفه سجاديه
صحیفه سجادیه، مجموعه دعاهايى است كه امام زين العابدين عليه السلام انشا فرموده اند و فرزندشان امام محمد باقر عليه السلام و نیز برادرش زید بن علی آنها را نوشته اند و امام جعفر صادق عليه السلام نيز در مجلس حاضر بوده و آنها را مى‌شنيده است. از صحیفه سجادیه که سند آن به امام سجاد علیه السلام منتهی می شود، به «اخت القرآن» و «انجیل اهل البیت علیهم السلام» و «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله» و «صحیفه کامله» تعبیر شده است.[۱]
صحیفه سجادیه کامله، مجموعه‌ای از 75 دعا و نیایش بوده‌است که امام سجاد علیه السلام املا کرده و امام باقر علیه السلام و برادرش زید بن علی آن را در دو نسخه نوشته‌اند. نسخه زید بن علی به فرزندش یحیی بن زید می رسد و او آن را برای حفاظت از تصاحب بنی امیه به متوکل بن هارون می‌دهد. متوکل بن هارون که از اصحاب امام صادق علیه السلام است مجموعه‌ای را که در اختیار داشته به امام صادق علیه السلام عرضه کرده و با نوشته امام محمد باقر مقابله می‌کند و هیچ اختلافی در آن ها نمی یابد. آن گاه مطابق با وصیت یحیی بن زید آن را در حضور امام صادق علیه السلام به محمد و ابراهیم دو فرزند عبدالله بن حسن تحویل می دهد پس از آن امام صادق علیه السلام خود صحیفه را بر متوکل املا می نماید متوکل خود در این مورد می گوید: «امام صادق علیه السلام هفتاد و پنج دعا به من املا فرمود. یازده باب آن از دستم رفت و شصت و چند باب آن را حفظ کردم…».[۲]
صحیفه سجادیه ای که اکنون در دسترس ماست، پنجاه و چهار دعا دارد که دعای اولش «فی التحمیدلله عزوجل» و دعای آخرش «دعاؤه فی استکشاف الهموم» است.
برخی مباحث صحیفه به قرار زیر است:
نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
هر یک از این مباحث دارای زیر مجموعه‌های خاص خود است. امام سجاد علیه السلام در همه موضوع‌ها، با شیوه‌ای ابتکاری و نوآوری منحصر به فرد، تصویر روشنی از معارف اسلامی و جامعه اسلامی زمان خویش را ارائه می‌دهد و تکلیف مسلمانان را بیان می‌کند.
صحیفه ای که اکنون در دست ما است سندش به «بهاء الشرف» می رسد. وی در سال 516 در ماه ربیع الاول این دعاها را به سندی که در اول صحیفه نقل شده، دریافت کرده است; البته صحیفه سال ها قبل از «بهاء الشرف» معروف بود. چنان که نجاشی در ذیل ترجمه «متوکل بن عمیر بن المتوکل» نوشته است: «روی عن یحیی بن زید دعاء الصحیفه اخبرنا الحسین بن عبیدالله عن ابن اخی طاهر عن محمد بن مطهر عن ابیه عن عمیر بن المتوکل عن ابیه متوکل عن یحیی بن زید بالدعاء». بی تردید نجاشی قبل از «بهاء الشرف» می زیست و در سال 450 ه وفات یافت.
همچنین علامه مجلسی از نسخه ای از صحیفه یاد می کند که به سال 333 ق مربوط است: «قد وجدت فی نسخة قدیمة من الصحیفة الکاملة… و کان تاریخ کتابتها سنه ثلاث و ثلاثین و ثلاثماه…» شایان ذکر است که صحیفه سجادیه به بررسی سندی نیاز ندارد، چون بسیاری از علما ادعای تواتر آن را کرده اند. از مطالعه اجازاتی که برای نقل صحیفه سجادیه به ثبت رسیده است، چنان برمی آید که این کتاب به بررسی سندی نیاز ندارد و متواتر است.
علامه مجلسی می نویسد: «…و یرتقی الاسانید المذکوره هنا الی سته و خمسین الف اسنادا و مائه اسناد.» یکی از شارحان صحیفه نیز چنین نوشته است: «و لما کانت نسبه الصحیفه الشریفه الی صاحبها علیه السلام ثابته بالاستفاضه التی کادت تبلغ حدالتواتر…».
ناگفته نماند که اگر به سندی که در مقدمه صحیفه ذکر شده اکتفا کنیم، از شرایط حجیت و اتقان برخوردار نیست; زیرا: اولا: از سید نجم الدین بهاء الشرف، که در اول سند آمده است، در کتاب های رجالی ذکری به میان نیامده است. همچنین از «عکبری» و «عبدالله بن عمربن الخطاب» نیز در کتاب های رجالی یاد نشده است.
ثانیا: اگر چه در کتب رجالی از ابوالمفضل یاد شده است; اما بیشتر او را تضعیف کرده اند. نجاشی در مورد وی می گوید: «کان سافر فی طلب الحدیث عمره و کان فی اول امره ثبتا ثم خلط و رایت جل اصحابنا یغمزونه و یضعفونه.» ثالثا: در رجال نجاشی آمده است که «متوکل بن عمیر بن متوکل» صحیفه را از «یحیی بن زید» نقل کرده، در حالی که در مقدمه صحیفه می خوانیم: عمیر از پدرش «متوکل» نقل کرده است. و این متوکل توثیق نشده است.
رابعا: اخبار شیخ سعید ابوعبدالله… در سال پانصد و شانزده بوده است و عبدالله بن عمر، که در سند آمده، صحیفه را در سال دویست و شصت و پنج(265) نقل کرده است. تنها سه راوی (ابومنصور عکبری و ابوالمفضل و شریف ابوعبدالله) واسطه این دو نفر شمرده می شوند. بعید به نظر می رسد که در فاصله زمانی بین شیخ سعید و عبدالله بن عمر (دویست و پنجاه و یک سال) فقط سه راوی واسطه قرار گیرند مگر این که گفته شود این سه راوی یکدیگررا ملاقات کرده باشند و…
با همه اینها صحیفه سجادیه به بررسی سندی نیاز ندارد; زیرا:
1- علمای امامیه بر استفاضه و بلکه تواتر آن اتفاق نظر دارند. چنان که عالم بزرگوار الهی قمشه ای می گوید: «…علمای بزرگ امامیه گویند: صدور صحیفه سجادیه از امام سجاد علیه السلام به روایات مستفیضه بلکه قریب به تواتر است، هیچ شک و تردیدی در این که کلام امام است نتوان کرد.» آیت الله العظمی مرعشی نجفی نزد زیدیه و اسماعیلیه نیز ادعای تواتر کرده است. در همین مورد، کلام علامه مجلسی و صاحب ریاض السالکین قبلا نقل گردید.
2- فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی تواند کلام غیرمعصوم باشد. چنان که «طنطاوی»، مفسر قرآن، وقتی آیت الله العظمی مرعشی نجفی صحیفه سجادیه را به عنوان هدیه برایش ارسال می کند، می گوید: این کتاب را فوق کلام مخلوق و دون کلام خالق دیدم.
3- نکته دیگری که بر صدور صحیفه دلالت می کند، سندهای متعدد و اجازه های گوناگون است. علامه مجلسی درباره طرق روایی صحیفه، می گوید: «واعلم انها کثیره جدا بحیث یعسر الضبط والاحاطه والاحصاء…» در صورت اجازه ای که «امیرماجد بن امیر جمال الدین محمد الحسینی الدشتکی» به «مولی محمد شفیع» داده است، سند متصل دیگری وجود دارد که قابل توجه می نماید: «انی ارویها عن والدی السید السند العلامه الثقه… جمال الدین محمدبن عبدالحسین الحسینی الدشتکی عن عمه السید معزالدین محمد ابن السید الفاضل… نظام الدین احمد… عن ابیه السید نظام الدین احمد المذکور عن ابیه معزالدین ابراهیم، عن ابیه سلام الله عن ابیه عمادالدین مسعود، عن ابیه صدرالدین محمد، عن ابیه غیاث الدین منصور عن ابیه صدرالدین محمد عن ابیه ابراهیم عن ابیه محمد عن ابیه اسحاق عن ابیه علی عن ابیه عربشاه عن ابیه امیرانبه، عن ابیه امیری،عن ابیه الحسن، عن ابیه الحسین، عن ابیه علی، عن ابیه زید، عن ابیه علی، عن ابیه محمد، عن ابیه علی، عن ابیه جعفر، عن ابیه احمد، عن ابیه جعفر، عن ابیه محمد، عن ابیه زید، عن ابیه الامام علی بن الحسین زین العابدین علیه و علی آبائه التحیه والسلام…».
ظاهرا «امیر ماجد» با بیست و نه واسطه سند خود را به امام زین العابدین علیه السلام رسانده است. همچنین علامه مجلسی اجازه های متعددی در مورد صحیفه در جلد 107 بحار (ص 43 به بعد) نقل کرده است. یک مورد از این اجازه ها که قابل توجه است، اجازه روایتی است که پدر علامه مجلسی در رویا از امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف دریافت کرده است:
«در بين خواب و بيداري ديدم كه گويا در مسجد جامع عتيق اصفهان ايستاده ام و حضرت مهدي عليه السلام نيز ايستاده بود. من چند مسئله را كه برايم مشكل شده بود، از محضر آن حضرت پرسيدم، پس جواب آن را برايم بيان فرمود. آنگاه از كتابي كه به آن عمل كنم سؤال كردم و آن حضرت مرا به مولانا محمد التاج حواله داد و من نزد او رفتم و از او كتابي گرفتم، به نظرم آمد كه آن كتاب دعا بود، پس آن را بوسيدم و بر چشم نهادم، ولي وقتي به خويش آمدم و از خواب بيدار شدم آن كتاب را در دست خود نيافتم، پس تا صبح گريه كردم، فرداي آن روز به دنبال «محمد تاج» راه افتادم تا رسيدم به «دارالبطيخ»، مرد صالحي را كه آقا حسن نام و «تاجا» لقب داشت ديدم، به او سلام كردم، او مرا فراخواند و به كتابخانه خود برد، اولين كتابي كه بدست من داد، همان كتابي بود كه در خواب ديده بودم، آنگاه شروع نمودم به گريه و گفتم همين كتاب مرا بس است. و از آنجا به نزد شيخ محمد مدرس رفتم و به مقابله آن نسخه با نسخه اي كه جد پدر محمد مدرس از روي نسخه شهيد نوشته بود، پرداختم. ديدم نسخه اي كه حضرت صاحب الزمان به من مرحمت فرموده بود، درست مطابق نسخه صحيفه شهيد مي باشد».
با توجه به مجموع مطالبی که گذشت، می توان اطمینان پیدا کرد که صحیفه از ناحیه امام سجاد علیه السلام صادر گردیده و تاکنون هیچ کس در این امر تشکیک نکرده است.
شرح و حاشیه: صحیفه سجادیه، شروح و حواشی متعدد و متنوعی دارد که مشخصات بسیاری از آن ها در کتاب الذریعه (ج 13، ص 345 به بعد) آمده است.
نخستین شرح در دسترس، شرح کفعمی (م 905 قمری و صاحب کتاب بلدالأمین و مصباح) است. در کتاب حیاة الامام زین العابدین علیه السلام، از 68 شرح صحیفه نام برده شده است. (صص 386 393) مشهورترین شرح صحیفه، کتاب ریاض السالکین تألیف سید علیخان مدنی است که در هفت جلد به چاپ رسیده است. شیخ بهایی نیز شرح زیبایی بر صحیفه داشته که تنها دو دعای آن به چاپ رسیده است و از علم زیاد ایشان حکایت دارد.
با توجه به اهمیت والای کتاب صحیفه سجادیه در نزد علما و بزرگان ما، تاکنون ترجمه‌های متعددی نیز از آن شده است.
دعاهاي صحيفه علاوه بر حسن بلاغت و كمال فصاحت از علوم الهي و معارف يقيني برخوردار است كه عقل ها در مقابل آن رام است و فحول علما در مقابل آن سر تسليم و خضوع فرود آورده اند. اين حقيقت براي صاحبدلان حقيقت بين بانگاهي به صحيفه آشكار مي گردد؛ زيرا عبارات صحيفه خود بيانگر آن است كه فوق كلام مخلوق و پايين‌تر از كلام خالق است؛ لذا هم از دسترس اوهام جاعلان برتر و بالاتر است و هم علما و بزرگان سخت بدان توجه و از آن ستايش كرده اند كه به نمونه هايي اشاره مي شود:
1. ابن شهر آشوب(م 588) در كتاب مناقب خود مي گويد: «وقتي در بصره نزد يكي از بلغاء از فصاحت صحيفه كامله سخن به ميان آمد، او گفت: من هم مي توانم مانند آن را بر شما املاء و بيان كنم. آن گاه قلم برداشت و سر به زير افكند و هيچ جمله اي نتوانست به زبان آورد و در همان حال سرافكندگي از دنيا رفت».
2. در سال 1353 ه.ق مرحوم آيت اللّه العظمي مرعشي نجفي رحمه الله نسخه اي از صحيفه سجاديه را براي طنطاوي، دانشمند اهل سنت و مؤلف تفسير طنطاوي (مفتي اسكندريه) به «قاهره» فرستاد. وي پس از دريافت و تشكر از چنان هديه اي گرانبها و ستايش فراوان در پاسخ نوشت: «اين از بدبختي ماست كه تاكنون بر اين اثر گرانبهاي جاويد كه از مواريث نبوت است، دست نيافته بوديم، من هر چه در آن مي نگرم آن را از گفتار مخلوق برتر و از خالق پايين‌تر مي يابم».[۶]
3. از ميرزا هادي مشهدي ذاكر نقل شده كه ابن جوزي در «خصائص الائمه» چنين گفته است: «اگر اميرالمؤمنين امام علی عليه السلام نبود، توحيد مسلمانان و عقايد ايشان كامل نمي شد؛ زيرا آن چه پيغمبر اكرم بيان فرمود، اصول عقايد و فروع مهم دين بود، ولي دقائق عقائد را همچون صفات ذات و فعل، و عينيت صفات با ذات را مسلمانان مديون و ريزه خوار خوان نعمت اميرالمؤمنين عليه السلام و شاگردان او مي باشند…»، آن گاه درباره امام سجاد عليه السلام مي گويد: «علي بن الحسين زين العابدين در املاء و انشاء و كيفيت سخن گفتن و خطاب و عرض حاجت به پيشگاه الهي بر مسلمين حق تعليم دارد؛ زيرا اگر آن حضرت نبود، مسلمانان آيين سخن گفتن و عرض حوائج خود را به خداي متعال نمي دانستند؛ لذا آن امام به مردم آموخت كه هنگام استغفار چگونه با خدا سخن بگويند و در موقع درخواست باران رحمت با چه زباني از خداوند نزول باران بخواهند، و زمان ترس از دشمن چگونه به خدا پناه برده، دفع شر دشمنان را بخواهند…».[۷]
امام سجاد(درود خدا بر او باد) لحظه های بسیاری از دوران زندگی پر برکت خود را در محراب دعا و عبادت گذراند. کتاب «صحیفه سجادیه» یادگاری است از سید الساجدین که به قول شهید سید محمد باقر صدر (ره)، صحیفه سجادیه راباید به عنوان بزرگترین عمل اجتماعی زمان و موقعیت امام (ع)معرفی کرد.
به گزارش ایسنا ، سایت خبرآنلاین در ادامه آورده است: اقوال متفاوتی درباره گردآورنده کتاب «صحیفه سجادیه» وجود دارد. «غلامحسین اعرابی» در شماره 32 مجله فرهنگ کوثر که سال ها پیش منتشر شده است به این موضوع پرداخته که در ادامه گزیده ای از مقاله ایشان را می خوانید.
حکومت بنی امیه، به طور کامل امام سجاد(ع) را در عزلت سیاسی قرار داده بود. اگر موقعیت اجتماعی و سیاسی برای امام فراهم بود، تنها به دعا و مناجات نمی پرداخت و از کان دانش و معرفت و تدبیر الهی خود امت اسلامی را بهره مند می ساخت. اما افسوس که حکام مستبد بنی امیه این موقعیت را از امام سلب کردند و امت اسلامی را از خورشید وجودش محروم ساختند.
صحیفه سجادیه چه کتابی است؟
نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
از صحیفه سجادیه، که سند آن به امام زین العابدین (ع) منتهی می شود، به «اخت القرآن » و «انجیل اهل البیت (علیهم السلام)»و«زبور آل محمد (ص)» و «صحیفه کامله » تعبیر شده است. علامه ابن شهرآشوب، در کتاب معالم العلما در ذیل ترجمه متوکل ابن عمیر، با عنوان «زبور آل محمد (ص)» و در ذیل ترجمه یحیی ابن محمد الحسینی الدلفی، با عنوان «انجیل اهل بیت » از آن یاد کرده است.
ششمین تصنیفی که در اسلام صورت گرفته، صحیفه سجادیه است; زیراچنین نقل گردیده است: «الصحیح ان اول من صنف امیر المؤمنین ثم سلمان ثم ابوذر ثم الاصبغ بن نباتة ثم عبید الله بن ابی رافع ثم صنف الصحیفة الکاملة.» بدین سبب، علمای مسلمان اهتمام بسیار به این کتاب داشته، شرحهای زیادی برآن نوشته اند. یکی از نویسندگان در کتاب خود تعداد 68 شرح صحیفه را معرفی کرده است.
شیخ آقابزرگ نیز در کتاب الذریعه (ج 13، ص 345 به بعد) شروح صحیفه سجادیه را معرفی کرده است.
به هر حال صحیفه سجادیه ای که اکنون در دسترس ماست، پنجاه وچهار دعا دارد که دعای اولش «فی التحمید لله عز و جل » و دعای آخرش «دعاؤه فی استکشاف الهموم » است. متوکل بن هارون گفته است که «امام صادق (ع) هفتاد و پنج دعا به من املا فرمود.یازده باب آن از دستم رفت و شصت و چند باب آن را حفظ کردم…»
سید محسن امین (ره) می گوید: صحیفه کامله 61 دعا دارد که درباره انواع خیر و عبادت و طلب سعادت است و کیفیت توجه به پروردگار و طلب حوائج از او و چگونگی عمل کردن به قول خداوند«ادعونی استجب لکم » را می آموزد.
سند صحیفه سجادیه
صحیفه ای که اکنون در دست ما است سندش به «بهاء الشرف » می رسد.وی در سال 516 در ماه ربیع الاول این دعاها را به سندی که دراول صحیفه نقل شده، دریافت کرده است; البته صحیفه سالها قبل از «بهاء الشرف » معروف بود. چنانکه نجاشی در ذیل ترجمه «متوکل بن عمیر بن المتوکل » نوشته است: «روی عن یحیی بن زید دعاء الصحیفه اخبرنا الحسین بن عبید الله عن ابن اخی طاهر عن محمد بن مطهر عن ابیه عن عمیر بن المتوکل عن ابیه متوکل عن یحیی بن زید بالدعاء.» بی تردید نجاشی قبل از «بهاء الشرف » می زیست و در سال 450 ه . وفات یافت.
همچنین علامه مجلسی (ره) از نسخه ای از صحیفه یاد می کند که به سال 333 ق. مربوط است: «قد وجدت فی نسخة قدیمة من الصحیفة الکاملة… و کان تاریخ کتابتها سنه ثلاث و ثلاثین و ثلاثماه…» شایان ذکر است که صحیفه سجادیه به بررسی سندی نیاز ندارد، چون بسیاری از علماادعای تواتر آن را کرده اند. از مطالعه اجازاتی که برای نقل صحیفه سجادیه به ثبت رسیده است، چنان بر می آید که این کتاب به بررسی سندی نیاز ندارد و متواتر است.
علامه مجلسی می نویسد: «… و یرتقی الاسانید المذکوره هنا الی سته و خمسین الف اسنادا و مائه اسناد. » یکی از شارحان صحیفه نیز چنین نوشته است: «و لما کانت نسبه الصحیفه الشریفه الی صاحبها (ع) ثابته بالاستفاضه التی کادت تبلغ حدالتواتر …»
نام کتاب: صحیفه سجادیه جامعه
مؤلف: سید محمدباقر موحد ابطحی
مترجم: سید حسین محفوظی
تحقیق و نشر: مؤسسه امام مهدی علیه السلام
صحیفة سجادیه، کتابی است که لفظش از کلام پروردگار فروتر و از آن چه آفریده به آن لب بگشاید، برتر است؛ به خاطر اوج بلاغت تعبیر و گوارایی بیان و برجستگی توضیح و برتری توصیف و نیکی سبک و نیکویی فصاحت و فراوانی لفظ؛ زیرا در حالی که تار آن از انوار وحی و نبوت است و پود آن از پرتو های علوم امامت و چارچوبش از استحکام عصمت است.نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
از دیباچة نسخه های متداول صحیفة سجادیه بر می آید که شمار دعاهایش، «75» دعاست؛ ولی به روایت محمدبن احمد مطهری، «54» دعا در آن دیده می شود. بنابراین، صحیفه از «21» دعا، خالی است. صحیفه های دیگری نیز تألیف شده که دعاهای آن حضرت علیه السلام را جمع آوری کرده و در بعضی از آنها، دعاهای افتاده را ذکر نموده اند.
دعاهای امام سجاد علیه السلام، دارای دو جنبة کاملاً مرتبط و متکامل می باشند: یکی جنبة عبادی و دیگری اجتماعی که با جریان حرکت اصلاحی امام علیه السلام در آن شرایط سخت، همسویی دارد.
صحیفه، دارای شیوه ای ابتکاری در رساندن معارف الهی و مفاهیم اصیل اسلامی به دل های تشنه و قلب های شیفته است؛ تا تشنگان معرفت، از ثمراتش بهره مند و از آب گوارایش، سیراب شوند.
این روش تربیتی، نمونه ای والاست که امام سجاد علیه السلام، با الهام گرفتن از سیرت های پیامبران و سنت های فرستادگان، آن گونه که خداوند سبحان امر فرمود، در آن وضعیت انفجارآمیز از محنت ها و انباشته از فاجعه ها، پایه نهاد.
این روش، یک برنامه ریزی صحیح برای بازسازی درونی و منظم ساختن روابط اجتماعی و اقتصادی جامعه است. از خداوند عزوجل یاری می جوییم و توفیق راه صواب را می طلبیم؛ زیرا که بازگشت همه، به سوی اوست.
شیوه کار نویسنده در گردآوری دعاهای امام سجاد علیه¬السلام در این کتاب، به گونه ای است که ترتیب آنها به شکل دعاهای موجود در صحیفة سجادیة کامله، حفظ شده و فقط دعاهای بیشتری به دعاهای موجود اضافه شده است؛ مثلاً در صحیفة سجادیة کامله، دو دعای ویژة ماه رمضان وجود دارد که عبارتند از «دعای ورود به ماه رمضان» و «دعای وداع ماه رمضان» که شمارة آنها در صحیفة کامله، 44 و 45 است و در این کتاب، 27 دعای دیگر که مربوط به ماه رمضان است، به این دو دعا اضافه شده و بر حسب زمان هایشان مرتب شده اند و به ترتیب اولیة آن دو دعا، حفظ شده است. این کار در مورد سایر دعاها نیز انجام شده است.
در این کتاب، دعاهای صحیفة کامله با بعضی از نسخه های چاپ شده و نیز با کتاب هایی که دعا از آنها نقل شده، مقابله شده اند و سایر دعاهای اضافه شده به صحیفة کامله نیز با صحیفه های پنج¬گانه و نیز با کتاب های مورد اعتماد دیگر، مانند مصباح المتهجد، اقبال الاعمال، بلد الامین و… مقابله شده اند.
از ویژگی های دیگر این کتاب، آن است که اسناد مربوط به هر یک از دعاها بیان شده و برای توضیح بعضی مفردات و یا جمله های مشکل، معنای ساده¬ای در پاورقی آورده شده است و آنهایی که نیازمند شرح یا توضیح بیشتری هستند، در پاورقی با علامت به آنها اشاره شده، توضیح یا شرح مربوط به آنها در فهرست تعلیقات آخر کتاب آورده شده است.
همچنین در این کتاب، آیات قرآن یا آن چه از قرآن اقتباس شده، در حاشیه با علامت ٭ مشخص شده و در فهرست آیات قرآنی در آخر کتاب، آورده شده است.
نکتة آخر دربارة این کتاب، آن است که با توجه به اهمیت فهرست¬نگاری در کمک به خواننده و محقق، برای رسیدن به هدف مورد نظر خود، مجموعه¬ای از فهرست های فنی و ضروری بر حسب شماره¬بندی کتاب، تهیه و درج شده است.
این مجله مخصوص کودک و نوجوان می باشد.
پیام زن
ویژه مسائل زنان و خانواده
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
محمد جعفری گیلانی
سید ضیاء مرتضوی
3
7733305
7738743
7733305
payam-zan_man@aalulbayt.org
قم، صندوق پستی 371…
پرسمان
فرهنگی، اجتماعی، دانشجویی
مرکز فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری
سید محمدرضا فقیهی
محمد باقر پور امینی
1380
3
7747240
7735473
7743816
info@porseman.net
www.porseman.n…
مبلغان
فرهنگی – تبلیغی
حوزه
1385/6/1
3
mbl
در مقالات گذشته گفتیم از ابعاد قابل بررسی در سیره امامان (ع) بررسی دعاها، اشک ها و گریه ها و مناجات های امامان است . در
مقاله پیشین از برخی دعاهای معروف امامان یاد کردیم و وعده دادیم در این نوبت پیرامون صحیفه سجادیه سخنی داشته باشیم .
اینک بحثی کوتاه پیرامون صحیفه سجادیه را از نظرتان می گذرانیم:
از گنجینه های ارزشمند دعاهای امامان (ع)، صحیفه سجادیه است که در بردارنده برخی از دعاهای حضرت امام زین العابدین (ع)
است . صحیفه سجادیه کانونی از معارف بلند الهی در ابواب مختلف است و در یک ارزیابی واقع بینانه می توان آن را ابزار رسای
فرهنگی برای مقابله با هجوم فرهنگی دانست که خلفای ناشایست باب آن را گشوده بودند . بی تردید اگر این حرکت ارزشمند
فرهنگی در کنار گستره فرهنگی دیگر امامان نبود، این مهاجمان فرهنگی اثری از اسلام ناب محمدی (ص) باقی نمی گذاردند .
اهل دانش اذعان دارند که صحیفه سجادیه از نظر جایگاه ارزشی پس از قرآن و نهج البلاغه قرار دارد و در شمار ارزنده ترین منابع
معرفتی جای گرفته است . بزرگان علم و ادب سه نام بر صحیفه گذارده اند که گویای جایگاه رفیع این کتاب عظیم الشان است: 1 –
اخت القرآن (خواهر قرآن) ; 2 – انجیل اهل بیت; 3 – زبور آل محمد (ص) (1) .
نقل کرده اند که برخی از ادیبان بصره در مقام تحقیر صحیفه سجادیه گفتند که چندان کار عظیمی نیست من هم می توانم
همانند آن را املاء کنم قلم برگرفت و سرش را پایین انداخت، دیگر نتوانست سر بلند کند تا مرد . (2)
آری همان گونه که با کتاب عظیم وحی الهی کسی را یارای مقابله نیست و بعد از چهارده قرن تحدی قرآن (3) هنوز کسی را یارای
پاسخ گویی نبوده و نخواهد بود، کتب برگرفته از چشمه وحی نیز همین خصیصه را داشته و بشر عادی توان انشا مضامین بلند آنها
را ندارد .
صحیفه سجادیه خزانه پرگوهر سلطان ملک و ملکوت، حاکم عرصه گاه ناسوت و لاهوت امیر کشور جلال و جبروت، فرمانروای
جهان صدق و عشق، مولای عارفان روشن دل، و پیشوای عاشقان عامل، وجود مقدس حضرت سجاد – علیه السلام – است . این
خزانه گنج های حکمت دارد و هر آنچه برای رشد و کمال انسان لازم است در این منبع گنجانده شده است . نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
صحیفه، مدرسه ای است که معلم آن امام چهارم – علیه السلام است و این معلم است که با این کتاب جهانیان را در تمام اعصار
درس می دهد و هر کس را در حد توان و قدرتش و به اندازه تکلیف و استعدادش به مقامی که باید برسد می رساند . «صحیفه »
دریای پرخروش فیض الهی است که لؤلؤ و مرجانش از شمار بیرون و اشیای پرقیمتش از حد احصاء خارج است . «صحیفه »
خورشید پرفروغی است که چون نهال وجود انسان در پرتو تابنده اش قرار گیرد تبدیل به شجره طیبه گردد .
«صحیفه » آفتاب پرحرارت الهی است که از مشرق وجود حضرت زین العابدین برای تربیت درخت وجود انسان طلوع کرده، و تا
عمق ابدیت از فروغ بخشی باز نخواهد ماند .
«صحیفه » میزان سنجش سره از ناسره، حق از باطل، نور از ظلمت، درستی از نادرستی، حیات از مرگ، دنیا از آخرت و سلامت از
مرض است . «صحیفه » چشمه فیض الهی، نجات دهنده از تباهی و رهاننده انسان از گمراهی است . «صحیفه » معلم حکمت، منبع
معرفت، جاذب رحمت، ایجاد کننده محبت، سازنده شخصیت، به وجود آورنده کرامت و رساننده انسان به مقام با عظمت قرب و
معیت است . «صحیفه » ؟ طبیب حاذق، محبوب قلب صادق، آرامش جان عاشق، عذرای دل را وامق، روشنگر مغارب و مشارق،
کاشف حقایق، دوای درد نفوس ناطق، کوبنده منافق و به حقیقت چشمه فیاض حضرت خالق است . «صحیفه » آرام جان پاک بازان،
محرک قلب تیز پروازان، نوای نای دل نوازان قدرت نفس جوانمردان، عشق عاشقان، عرفان عارفان، پناه بی پناهان راز دل راز داران،
آه دل مستمندان به وقت شامگاهان، مناجات پرشور سحرخیزان و سرمایه روح امیدواران است . . .» (4)
«صحیفه سجادیه » فقط کتاب دعا نیست، بلکه کتاب، اعتقادات ، اخلاق، عرفان، مبارزه با ظلم و فساد در اشکال مختلف است .
در بررسی متونی که از امامان (ع) به ما رسیده است، باید دو محور مورد بررسی قرار گیرد: 1 – سند; 2 – متن .
این تنها اتقان سند نیست که گویای صحت حدیث است، بلکه بلندی و عمق متن نیز می تواند دلیلی روشن بر اسناد به امام معصوم
باشد . بنابر محور دوم تردیدی نیست که متن بلند صحیفه از حضرت امام سجاد (ع) است و جز او کس دیگر را یارای انشای این
مضامین بلند نیست . کتاب شناس بزرگ، مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی می نویسد:
«ان سند الصحیفة قطعی لایقبل الجدل و لاالشک فقد تواتر الی حد الیقین مضافا الی بلاغتها الفائقة التی لاتصدر الا عن هذا الامام
العظیم . . . ; (5) همانا سند صحیفه قطعی است و جایی برای جدل و شک در آن نیست; زیرا تواتر آن در حد یقین (به انتساب کتاب
به امام سجاد (ع) است) علاوه بر این بلاغت فوق العاده این کتاب گویای آن است که جز از آن امام معصوم صادر نشده است .»
طنطاوی در این باره گفته است که: «فوق کلام المخلوق، دون کلام الخالق; (6) این کتاب از کلام مخلوق برتر و از کلام خالق
پائین تر است .»
فقیه و فیلسوف بزرگ مرحوم شیخ محمد حسین اصفهانی; مؤلف حاشیه ارزشمند بر کفایه و مکاسب در کتاب انوار القدسیه در
مورد صحیفه می گوید:
زبوره نور رواق العظمة
یفوق کل الزبر المعظمة
زبوره فی الحمد والتمجید
زینة عرش ربه المجید
فیه من الاخلاص والتوحید
ما لا تری علیه من مزید (7)
زبور او (صحیفه سجادیه) نور رواق عظمت است که از کتاب های بلند دیگران برتر است . صحیفه او در حمد و ستایش خداوند،
زینت عرش خدای بلند مرتبه است . در این کتاب آن قدر از اخلاص و توحید سخن گفته شده که بیش از آن نمی توان گفت .»
اما از جهت سند، راوی صحیفه «متوکل بن هرون » است که آن را از یحیی بن زید بن علی بن الحسین (ع) گرفته است . او می گوید
در آستانه سفری که یحیی به خراسان داشت و در همان سفر به شهادت رسید، او بسته ای را باز کرد، صحیفه ای بیرون آورد، بر مهر
آن بوسه زد و گریست، صحیفه را گشود و به چشمان خویش کشید آن گاه گفت: اگر نبود که پسر عمویم، امام صادق (ع) از شهادت
من خبر داده است، این صحیفه را به تو نمی دادم، ولی اکنون به تو می دهم تا در حفظ و نگهداری آن بکوشی . بیم دارم که این
صحیفه به دست بنی امیه بیفتد و آن را از اهلش دریغ دارند . متوکل بن هرون می گوید: صحیفه همراه من بود تا خدمت امام صادق
(ع) رسیدم . صحیفه را به آن حضرت نشان دادم، حضرت بسیار خوشحال شد و فرمود: سوگند به خداوند این خط عمویم زید و
دعای جدم علی بن الحسین (ع) است آن گاه امام صادق (ع) به پسرش اسماعیل رو کرد و فرمود آن صحیفه ای را که به تو سپرده ام
بیاور . اسماعیل صحیفه ای را آورد، امام آن را بوسید و به چشمانش کشید و فرمود: این صحیفه به خط پدرم امام باقر (ع) و املای
جدم علی بن الحسین زین العابدین (ع) است . متوکل گوید از امام صادق (ع) درخواست کردم که دو صحیفه را با هم مقابله کنم .
امام اجازه فرمود و من دو صحیفه را مقابله کردم و هیچ تفاوتی میان آن دو ندیدم .» (8)
متوکل بن هرون که در سند قرار دارد، نامش متوکل بن عمیر است که نام دیگر عمیر هرون بوده است و غیر از او راویی از یحیی
نیست . (9) غالب علمای رجال سخنی درباره او ندارند، ولی شیخ تقی الدین حسن بن داوود او را در زمره موثقین راویان آورده است (10)
و همین برای وثاقت کافی است، زیرا سکوت، معارض با توثیق نیست . بر این اساس سند صحیفه نیز مورد اعتماد است . در مقدمه
صحیفه آمده است: اهمیت دادن اهل بیت و شیعیان به صحیفه موجب شد تا آن را با اسانید بسیاری نقل کنند و اجازات فراوانی در
نقل آن بدهند .
علامه فقید، شیخ آقا بزرگ تهرانی می نویسد: سند صحیفه سجادیه در هر طبقه و عصری سرانجام به امام باقر (ع) و زید شهید
منتهی می شود که آن دو بزرگوار از علی بن الحسین (ع) نقل کرده اند . سپس می نویسد: این صحیفه از متواترات نزد اصحاب است
. (11)
محقق بزرگ، سید محمد باقر، مشهور به داماد، در شرح خویش بر صحیفه می نویسد: اسانید شیوخ حدیث در نقل صحیفه کامله
سجادیه متواتر است و از طرق مختلف آن را نقل کرده اند . (12)
شروح فراوانی که تاکنون بر صحیفه نوشته شده است، گویای عظمت فوق العاده این کتاب عظیم عرفانی است . برخی از این شروح
بر اساس تتبع کتاب شناس بزرگ، مرحوم حاج آقا بزرگ عبارت اند از:
1 – شرح صحیفه، اثر میرزا ابراهیم بن محمد علی سبزواری، ملقب به وثوق الحکماء، متوفای 1358;
2 – شرح صحیفه، نوشته میرزا ابراهیم بن میر محمد معصوم، متوفای 1149;
3 – شرح صحیفه، شیخ تقی الدین ابراهیم بن علی بن حسن بن محمد بن صالح بن اسماعیل کفعمی صاحب المصباح، متوفای
1905 هجری قمری;
4 – شرح صحیفه، مولا شریف ابوالحسن بن محمد طاهر، متوفای 1140 ه . ق;
5 – شرح صحیفه، میرزا محمد باقر حسینی فارسی شیرازی;
6 – شرح صحیفه، علامه محمد باقر مجلسی;
7 – شرح صحیفه، محقق داماد، میر باقر حسینی استرآبادی;
8 – شرح صحیفه، مولا بدیع هرندی;
9 – شرح صحیفه، مولا محمد تقی مجلسی اصفهانی، متوفای 1070 ه . ق;
10 – شرح صحیفه، سید جمال الدین کوکبانی، متوفای 1339 ه . ق;
11 – شرح صحیفه، مولا حبیب الله بن علی کاشانی;
12 – شرح صحیفه، شیخ حسن عباس بن محمد علی بلاغی نجفی، صاحب تنقیح المقال;
13 – شرح صحیفه، میرزا حسن بن مولا عبد الرزاق لاهیجی;
14 – شرح صحیفه، مولا تاج الدین حسن بن محمد اصفهانی; نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
15 – شرح صحیفه، محقق آقا حسین خوانساری، متوفای 1099 ه . ق;
16 – شرح صحیفه، مولا حسین بن مولا حسن بن حسن جیلانی اصفهانی، متوفای 1129;
17 – شرح صحیفه، سید حسین بن حسن بن ابوجعفر، متوفای 1001 ه . ق;
18 – شرح صحیفه، شیخ عزالدین حسین بن عبدالله حارثی عاملی، پدر شیخ بهائی، متوفای 948;
19 – شرح صحیفه، مولا خلیل بن قاضی قزوینی;
20 – شرح صحیفه، سید محمد رضا اعرجی;
21 – شرح صحیفه، مولا رضا علی طالقانی;
22 – شرح صحیفه، مولا محمد سلیم رازی;
23 – شرح صحیفه، مولا محمد صالح بن محمد باقر روغنی قزوینی;
24 – شرح صحیفه، سید صدر الدین بن نصیر الدین بن میر محمد صالح طباطبائی;
25 – شرح صحیفه، مولا جمال السالکین عبدالباقی خطاط تبریزی;
26 – شرح صحیفه، مفتی میر عباس لکنهوئی;
27 – شرح صحیفه، مولا عبد الغفار رشتی;
28 – شرح صحیفه، ابن مفتاح ابوالحسن عبدالله ابوالقاسم;
29 – شرح صحیفه، میرزا عبدالله افندی بن میرزا عیسی تبریزی اصفهانی، صاحب ریاض العلاء;
30 – شرح صحیفه، مولا محمد طاهر بن حسین شیرازی، ساکن قم;
31 – شرح صحیفه، سید صدر الدین علی بن نظام الدین دشتکی شیرازی، متوفای 1120;
32 – شرح صحیفه، شیخ محقق نورالدین ابوالحسن علی بن عبدالعالی کرکی، متوفای 940;
33 – شرح صحیفه، مولا مفسر ابوالحسن علی بن حسن زواری;
34 – شرح صحیفه، شیخ علی بن شیخ زین العابدین بن شیخ محمد بن شیخ حسن بن شهید ثانی;
35 – شرح صحیفه، شیخ علی بن شیخ ابی جعفر محمد بن جمال الدین ابو منصور حسن بن زین الدین شهید ثانی;
36 – شرح صحیفه، میرزا محمد علی بن نصیر چهار دهر رشتی، متوفای 1334;
37 – شرح صحیفه، شیخ محمد بن حاج سلیمان حبشی بلخی;
38 – شرح صحیفه، ملا فتح الله خطاط;
39 – شرح صحیفه، شیخ فخر الدین بن محمد علی طریحی نجفی;
40 – شرح صحیفه، سید محسن بن قاسم بن اسحاق صنعانی زیدی، قرن سیزدهم;
41 – شرح صحیفه، سید محسن بن احمد شای، متوفای 1215;
42 – شرح صحیفه، میرزا محمد بن محمد مشهدی مؤلف تفسیر کنز الدقائق;
43 – شرح صحیفه، شیخ الاسلام بهاء الملة و الدین شیخ بهائی، متوفای 1030;
44 – شرح صحیفه، سید نعمت الله جزائری، متوفای 1112، این شرح به نام «نور الانوار» نامیده شده و نامبرده شرح دیگری بر
صحیفه دارد که غیر آن است;
45 – شرح صحیفه، سید علیخان شیرازی، موسوم به «ریاض السالکین » که از بهترین شروح صحیفه است که اخیرا در هفت جلد
توسط مؤسسه انتشارات اسلامی قم وابسته به جامعه مدرسین تجدید چاپ شده است; (13)
46 – شرح صحیفه، سید علی نقی فیض الاسلام;
47 – فی ضلال الصحیفة السجادیة، از نویسنده پر تالیف مرحوم محمد جواد مغنیه;
48 – شرح صحیفه سجادیه، از مرحوم میرزا ابوالحسن شعرانی;
49 – فی رحاب الصحیفة السجادیة، تالیف عباس علی موسوی لبنانی;
50 – دیار عاشقان، در هفت جلد ، شرح صحیفه سجادیه حسین انصاریان;
51 – ترجمه و شرح صحیفه سجادیه، امامی و آشتیانی;
52 – شرح و ترجمه صحیفه سجادیه، سید احمد فهری;
53 – تلخیص الریاض، در سه جلد – که تلخیص «ریاض السالکین » است – ; از سید ابوالفضل حسینی;
آنچه گفته آمد، شروحی است که بر مجموعه صحیفه نگاشته شده است، اما شروحی که بر برخی از دعاهای آن; مانند شرح «دعاء
مکارم الاخلاق » شرح «دعاء توبه » و . . . فراوان است که از ذکر نام آنها صرف نظر می کنیم .
آثار دیگری که درباره صحیفه انجام شده است عبارت اند از:
1 – المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفة السجادیه، که معجم الفاظ صحیفه است، از سید علی اکبر قرشی;
2 – الدلیل الی موضوعات الصحیفة السجادیة، تالیف شیخ محمد حسین مظفر، که معجم موضوعی صحیفه است;
3 – قاموس الصحیفه، تالیف سید ابوالفضل حسینی، که شرح و توضیح اجمالی برخی از لغات صحیفه سجادیه است .
گفتنی است که صحیفه سجادیه، حاوی 54 دعای امام سجاد (ع) است که برخی از دعاهای آن جناب است، لذا برخی از بزرگان
دامن همت به کمر زده صحیفه های دیگری تدارک دیده اند که دعاهایی که در صحیفه موجود نیست، در آن گرد آورده اند . این
صحیفه ها عبارت اند از:
1 – الصحیفة السجادیة الثانیه (به لحاظ آن که صحیفه معروف اول است، این را دوم نامیده اند). از مرحوم محمد بن حسن الحر
العاملی صاحب وسائل الشیعه;
2 – الصحیفة السجادیة الثالثة، از مرحوم میرزا عبدالله بن عیسی بن محمد صالح التبریزی اصفهانی، معروف به افندی، صاحب
ریاض العلماء;
3 – الصحیفة السجادیة الرابعة، شیخ حاج میرزا حسین بن محمد تقی بن میرزا علی محمد نوری;
4 – الصحیفة السجادیة الخامسة ، تالیف سید محسن بن عبدالکریم بن علی امین عاملی;
5 – الصحیفة السجادیة السادسة، تالیف محمد صالح بن میرزا فضل الله المازندرانی الحائری;
مجموعه این صحائف به ضمیمه برخی از دعاهای دیگر امام سجاد (ع) در مجموعه ای کامل تحت عنوان «الصحیفة السجادیة
الجامعة » توسط مؤسسة الامام مهدی (ع) قم منتشر شده که به حق کاری ارزشمند و شایسته تقدیر است .
بررسی مضامین بلند این صحیفه نورانی مجالی وسیع می طلبد که به یاری خداوند در مقاله آینده که پیرامون محتوای دعای
امامان (ع) سخن خواهیم گفت، برخی از مضامین بلند این کتاب شریف را خواهیم آورد . ان شاء الله .
ادامه دارد
پی نوشت ها:
1) شیخ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج 15، ص 18 .
2) مناقب آل ابی طالب، ج 4، ص 137 .
3) اسراء (17) آیه 88 .
4) حسین انصاریان، دیار عاشقان، ج 1، ص 18 و ص 19 .
5) حیاة الامام السجاد، ج 1، ص 117، (به نقل از الذریعة) .
6) امام چهارم، پاسدار انقلاب خونین کربلا، ص 121 .
7) الانوار القدسیه .
8) مقدمه صحیفه سجادیه .
9) رجال نجاشی، ص 426; الفهرست، ص 170; منتهی المقال، ج 5، ص 279 و معجم رجال الحدیث، ج 14، ص 177 .
10) منتهی المقال، ج 5، ص 280 .
11) الذریعة، ج 15، ص 18 .
12) میرداماد، شرح صحیفه سجادیه، ص 45 .
13) الذریعة ج 13، ص 345 – 395; شرح مرحوم شعرانی، ص 12 – 14 و ترجمه و شرح صحیفه، واحد مطالعات و تحقیقات اسلامی
سازمان اوقاف و امور خیریه، ص 43 تا 47 .
لازم به توضیح است که در کتاب «حیاة الامام زین العابدین » جلد2 از صفحه 386 تا صفحه 393 نام 68 شرح برای صحیفه ذکر
کرده است .
در مقالات گذشته گفتیم از ابعاد قابل بررسی در سیره امامان (ع) بررسی دعاها، اشک ها و گریه ها و مناجات های امامان است . در @@N@@مقاله پیشین از برخی دعاهای معروف امامان یاد کردیم و وعده دادیم در این نوبت پیرامون صحیفه سجادیه سخنی داشته باشیم . @@N@@اینک بحثی کوتاه پیرامون صحیفه سجادیه را از نظرتان می گذرانیم:
از گنجینه های ارزشمند دعاهای امامان (ع)، صحیفه سجادیه است که در بردارنده برخی از دعاهای حضرت امام زین العابدین (ع)@@N@@ است . صحیفه سجادیه کانونی از معارف بلند الهی در ابواب مختلف است و در یک ارزیابی واقع بینانه می توان آن را ابزار رسای @@N@@فرهنگی برای مقابله با هجوم فرهنگی دانست که خلفای ناشایست باب آن را گشوده بودند . بی تردید اگر این حرکت ارزشمند @@N@@فرهنگی در کنار گستره فرهنگی دیگر امامان نبود، این مهاجمان فرهنگی اثری از اسلام ناب محمدی (ص) باقی نمی گذاردند . @@N@@اهل دانش اذعان دارند که صحیفه سجادیه از نظر جایگاه ارزشی پس از قرآن و نهج البلاغه قرار دارد و در شمار ارزنده ترین منابع @@N@@معرفتی جای گرفته است . بزرگان علم و ادب سه نام بر صحیفه گذارده اند که گویای جایگاه رفیع این کتاب عظیم الشان است: 1 – @@N@@اخت القرآن (خواهر قرآن) ; 2 – انجیل اهل بیت; 3 – زبور آل محمد (ص) (1) .
نقل کرده اند که برخی از ادیبان بصره در مقام تحقیر صحیفه سجادیه گفتند که چندان کار عظیمی نیست من هم می توانم @@N@@همانند آن را املاء کنم قلم برگرفت و سرش را پایین انداخت، دیگر نتوانست سر بلند کند تا مرد . (2)
آری همان گونه که با کتاب عظیم وحی الهی کسی را یارای مقابله نیست و بعد از چهارده قرن تحدی قرآن (3) هنوز کسی را یارای @@N@@پاسخ گویی نبوده و نخواهد بود، کتب برگرفته از چشمه وحی نیز همین خصیصه را داشته و بشر عادی توان انشا مضامین بلند آنها @@N@@را ندارد .
صحیفه سجادیه خزانه پرگوهر سلطان ملک و ملکوت، حاکم عرصه گاه ناسوت و لاهوت امیر کشور جلال و جبروت، فرمانروای @@N@@جهان صدق و عشق، مولای عارفان روشن دل، و پیشوای عاشقان عامل، وجود مقدس حضرت سجاد – علیه السلام – است . این @@N@@خزانه گنج های حکمت دارد و هر آنچه برای رشد و کمال انسان لازم است در این منبع گنجانده شده است .
صحیفه، مدرسه ای است که معلم آن امام چهارم – علیه السلام است و این معلم است که با این کتاب جهانیان را در تمام اعصار @@N@@درس می دهد و هر کس را در حد توان و قدرتش و به اندازه تکلیف و استعدادش به مقامی که باید برسد می رساند . «صحیفه » @@N@@دریای پرخروش فیض الهی است که لؤلؤ و مرجانش از شمار بیرون و اشیای پرقیمتش از حد احصاء خارج است . «صحیفه » @@N@@خورشید پرفروغی است که چون نهال وجود انسان در پرتو تابنده اش قرار گیرد تبدیل به شجره طیبه گردد .
«صحیفه » آفتاب پرحرارت الهی است که از مشرق وجود حضرت زین العابدین برای تربیت درخت وجود انسان طلوع کرده، و تا @@N@@عمق ابدیت از فروغ بخشی باز نخواهد ماند .
«صحیفه » میزان سنجش سره از ناسره، حق از باطل، نور از ظلمت، درستی از نادرستی، حیات از مرگ، دنیا از آخرت و سلامت از @@N@@مرض است . «صحیفه » چشمه فیض الهی، نجات دهنده از تباهی و رهاننده انسان از گمراهی است . «صحیفه » معلم حکمت، منبع @@N@@معرفت، جاذب رحمت، ایجاد کننده محبت، سازنده شخصیت، به وجود آورنده کرامت و رساننده انسان به مقام با عظمت قرب و @@N@@معیت است . «صحیفه » ؟ طبیب حاذق، محبوب قلب صادق، آرامش جان عاشق، عذرای دل را وامق، روشنگر مغارب و مشارق، @@N@@کاشف حقایق، دوای درد نفوس ناطق، کوبنده منافق و به حقیقت چشمه فیاض حضرت خالق است . «صحیفه » آرام جان پاک بازان، @@N@@محرک قلب تیز پروازان، نوای نای دل نوازان قدرت نفس جوانمردان، عشق عاشقان، عرفان عارفان، پناه بی پناهان راز دل راز داران، @@N@@آه دل مستمندان به وقت شامگاهان، مناجات پرشور سحرخیزان و سرمایه روح امیدواران است . . .» (4)
«صحیفه سجادیه » فقط کتاب دعا نیست، بلکه کتاب، اعتقادات ، اخلاق، عرفان، مبارزه با ظلم و فساد در اشکال مختلف است .
در بررسی متونی که از امامان (ع) به ما رسیده است، باید دو محور مورد بررسی قرار گیرد: 1 – سند; 2 – متن .
این تنها اتقان سند نیست که گویای صحت حدیث است، بلکه بلندی و عمق متن نیز می تواند دلیلی روشن بر اسناد به امام معصوم @@N@@باشد . بنابر محور دوم تردیدی نیست که متن بلند صحیفه از حضرت امام سجاد (ع) است و جز او کس دیگر را یارای انشای این @@N@@مضامین بلند نیست . کتاب شناس بزرگ، مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی می نویسد:
«ان سند الصحیفة قطعی لایقبل الجدل و لاالشک فقد تواتر الی حد الیقین مضافا الی بلاغتها الفائقة التی لاتصدر الا عن هذا الامام @@N@@العظیم . . . ; (5) همانا سند صحیفه قطعی است و جایی برای جدل و شک در آن نیست; زیرا تواتر آن در حد یقین (به انتساب کتاب @@N@@به امام سجاد (ع) است) علاوه بر این بلاغت فوق العاده این کتاب گویای آن است که جز از آن امام معصوم صادر نشده است .»
طنطاوی در این باره گفته است که: «فوق کلام المخلوق، دون کلام الخالق; (6) این کتاب از کلام مخلوق برتر و از کلام خالق @@N@@پائین تر است .»
فقیه و فیلسوف بزرگ مرحوم شیخ محمد حسین اصفهانی; مؤلف حاشیه ارزشمند بر کفایه و مکاسب در کتاب انوار القدسیه در @@N@@مورد صحیفه می گوید:
زبوره نور رواق العظمة
یفوق کل الزبر المعظمة
زبوره فی الحمد والتمجید
زینة عرش ربه المجید
فیه من الاخلاص والتوحید
ما لا تری علیه من مزید (7)
زبور او (صحیفه سجادیه) نور رواق عظمت است که از کتاب های بلند دیگران برتر است . صحیفه او در حمد و ستایش خداوند، @@N@@زینت عرش خدای بلند مرتبه است . در این کتاب آن قدر از اخلاص و توحید سخن گفته شده که بیش از آن نمی توان گفت .»
اما از جهت سند، راوی صحیفه «متوکل بن هرون » است که آن را از یحیی بن زید بن علی بن الحسین (ع) گرفته است . او می گوید @@N@@در آستانه سفری که یحیی به خراسان داشت و در همان سفر به شهادت رسید، او بسته ای را باز کرد، صحیفه ای بیرون آورد، بر مهر @@N@@آن بوسه زد و گریست، صحیفه را گشود و به چشمان خویش کشید آن گاه گفت: اگر نبود که پسر عمویم، امام صادق (ع) از شهادت @@N@@من خبر داده است، این صحیفه را به تو نمی دادم، ولی اکنون به تو می دهم تا در حفظ و نگهداری آن بکوشی . بیم دارم که این @@N@@صحیفه به دست بنی امیه بیفتد و آن را از اهلش دریغ دارند . متوکل بن هرون می گوید: صحیفه همراه من بود تا خدمت امام صادق @@N@@(ع) رسیدم . صحیفه را به آن حضرت نشان دادم، حضرت بسیار خوشحال شد و فرمود: سوگند به خداوند این خط عمویم زید و @@N@@دعای جدم علی بن الحسین (ع) است آن گاه امام صادق (ع) به پسرش اسماعیل رو کرد و فرمود آن صحیفه ای را که به تو سپرده ام @@N@@بیاور . اسماعیل صحیفه ای را آورد، امام آن را بوسید و به چشمانش کشید و فرمود: این صحیفه به خط پدرم امام باقر (ع) و املای @@N@@جدم علی بن الحسین زین العابدین (ع) است . متوکل گوید از امام صادق (ع) درخواست کردم که دو صحیفه را با هم مقابله کنم . @@N@@امام اجازه فرمود و من دو صحیفه را مقابله کردم و هیچ تفاوتی میان آن دو ندیدم .» (8)
متوکل بن هرون که در سند قرار دارد، نامش متوکل بن عمیر است که نام دیگر عمیر هرون بوده است و غیر از او راویی از یحیی @@N@@نیست . (9) غالب علمای رجال سخنی درباره او ندارند، ولی شیخ تقی الدین حسن بن داوود او را در زمره موثقین راویان آورده است (10) @@N@@و همین برای وثاقت کافی است، زیرا سکوت، معارض با توثیق نیست . بر این اساس سند صحیفه نیز مورد اعتماد است . در مقدمه @@N@@صحیفه آمده است: اهمیت دادن اهل بیت و شیعیان به صحیفه موجب شد تا آن را با اسانید بسیاری نقل کنند و اجازات فراوانی در @@N@@نقل آن بدهند .
علامه فقید، شیخ آقا بزرگ تهرانی می نویسد: سند صحیفه سجادیه در هر طبقه و عصری سرانجام به امام باقر (ع) و زید شهید @@N@@منتهی می شود که آن دو بزرگوار از علی بن الحسین (ع) نقل کرده اند . سپس می نویسد: این صحیفه از متواترات نزد اصحاب است @@N@@. (11)
محقق بزرگ، سید محمد باقر، مشهور به داماد، در شرح خویش بر صحیفه می نویسد: اسانید شیوخ حدیث در نقل صحیفه کامله @@N@@سجادیه متواتر است و از طرق مختلف آن را نقل کرده اند . (12)
شروح فراوانی که تاکنون بر صحیفه نوشته شده است، گویای عظمت فوق العاده این کتاب عظیم عرفانی است . برخی از این شروح @@N@@بر اساس تتبع کتاب شناس بزرگ، مرحوم حاج آقا بزرگ عبارت اند از:
1 – شرح صحیفه، اثر میرزا ابراهیم بن محمد علی سبزواری، ملقب به وثوق الحکماء، متوفای 1358;
2 – شرح صحیفه، نوشته میرزا ابراهیم بن میر محمد معصوم، متوفای 1149;
3 – شرح صحیفه، شیخ تقی الدین ابراهیم بن علی بن حسن بن محمد بن صالح بن اسماعیل کفعمی صاحب المصباح، متوفای @@N@@1905 هجری قمری;
4 – شرح صحیفه، مولا شریف ابوالحسن بن محمد طاهر، متوفای 1140 ه . ق;
5 – شرح صحیفه، میرزا محمد باقر حسینی فارسی شیرازی;
6 – شرح صحیفه، علامه محمد باقر مجلسی;
7 – شرح صحیفه، محقق داماد، میر باقر حسینی استرآبادی;
8 – شرح صحیفه، مولا بدیع هرندی;
9 – شرح صحیفه، مولا محمد تقی مجلسی اصفهانی، متوفای 1070 ه . ق;
10 – شرح صحیفه، سید جمال الدین کوکبانی، متوفای 1339 ه . ق;
11 – شرح صحیفه، مولا حبیب الله بن علی کاشانی;
12 – شرح صحیفه، شیخ حسن عباس بن محمد علی بلاغی نجفی، صاحب تنقیح المقال;
13 – شرح صحیفه، میرزا حسن بن مولا عبد الرزاق لاهیجی;
14 – شرح صحیفه، مولا تاج الدین حسن بن محمد اصفهانی;
15 – شرح صحیفه، محقق آقا حسین خوانساری، متوفای 1099 ه . ق;
16 – شرح صحیفه، مولا حسین بن مولا حسن بن حسن جیلانی اصفهانی، متوفای 1129;
17 – شرح صحیفه، سید حسین بن حسن بن ابوجعفر، متوفای 1001 ه . ق;
18 – شرح صحیفه، شیخ عزالدین حسین بن عبدالله حارثی عاملی، پدر شیخ بهائی، متوفای 948;
19 – شرح صحیفه، مولا خلیل بن قاضی قزوینی;
20 – شرح صحیفه، سید محمد رضا اعرجی;
21 – شرح صحیفه، مولا رضا علی طالقانی;
22 – شرح صحیفه، مولا محمد سلیم رازی;
23 – شرح صحیفه، مولا محمد صالح بن محمد باقر روغنی قزوینی;
24 – شرح صحیفه، سید صدر الدین بن نصیر الدین بن میر محمد صالح طباطبائی;
25 – شرح صحیفه، مولا جمال السالکین عبدالباقی خطاط تبریزی;
26 – شرح صحیفه، مفتی میر عباس لکنهوئی;
27 – شرح صحیفه، مولا عبد الغفار رشتی;
28 – شرح صحیفه، ابن مفتاح ابوالحسن عبدالله ابوالقاسم;
29 – شرح صحیفه، میرزا عبدالله افندی بن میرزا عیسی تبریزی اصفهانی، صاحب ریاض العلاء;
30 – شرح صحیفه، مولا محمد طاهر بن حسین شیرازی، ساکن قم;
31 – شرح صحیفه، سید صدر الدین علی بن نظام الدین دشتکی شیرازی، متوفای 1120;
32 – شرح صحیفه، شیخ محقق نورالدین ابوالحسن علی بن عبدالعالی کرکی، متوفای 940;
33 – شرح صحیفه، مولا مفسر ابوالحسن علی بن حسن زواری;
34 – شرح صحیفه، شیخ علی بن شیخ زین العابدین بن شیخ محمد بن شیخ حسن بن شهید ثانی;
35 – شرح صحیفه، شیخ علی بن شیخ ابی جعفر محمد بن جمال الدین ابو منصور حسن بن زین الدین شهید ثانی;
36 – شرح صحیفه، میرزا محمد علی بن نصیر چهار دهر رشتی، متوفای 1334;
37 – شرح صحیفه، شیخ محمد بن حاج سلیمان حبشی بلخی;
38 – شرح صحیفه، ملا فتح الله خطاط;
39 – شرح صحیفه، شیخ فخر الدین بن محمد علی طریحی نجفی;
40 – شرح صحیفه، سید محسن بن قاسم بن اسحاق صنعانی زیدی، قرن سیزدهم;
41 – شرح صحیفه، سید محسن بن احمد شای، متوفای 1215;
42 – شرح صحیفه، میرزا محمد بن محمد مشهدی مؤلف تفسیر کنز الدقائق;
43 – شرح صحیفه، شیخ الاسلام بهاء الملة و الدین شیخ بهائی، متوفای 1030;
44 – شرح صحیفه، سید نعمت الله جزائری، متوفای 1112، این شرح به نام «نور الانوار» نامیده شده و نامبرده شرح دیگری بر @@N@@صحیفه دارد که غیر آن است;
45 – شرح صحیفه، سید علیخان شیرازی، موسوم به «ریاض السالکین » که از بهترین شروح صحیفه است که اخیرا در هفت جلد @@N@@توسط مؤسسه انتشارات اسلامی قم وابسته به جامعه مدرسین تجدید چاپ شده است; (13)
46 – شرح صحیفه، سید علی نقی فیض الاسلام;
47 – فی ضلال الصحیفة السجادیة، از نویسنده پر تالیف مرحوم محمد جواد مغنیه;
48 – شرح صحیفه سجادیه، از مرحوم میرزا ابوالحسن شعرانی;
49 – فی رحاب الصحیفة السجادیة، تالیف عباس علی موسوی لبنانی;
50 – دیار عاشقان، در هفت جلد ، شرح صحیفه سجادیه حسین انصاریان;
51 – ترجمه و شرح صحیفه سجادیه، امامی و آشتیانی;
52 – شرح و ترجمه صحیفه سجادیه، سید احمد فهری;
53 – تلخیص الریاض، در سه جلد – که تلخیص «ریاض السالکین » است – ; از سید ابوالفضل حسینی;
آنچه گفته آمد، شروحی است که بر مجموعه صحیفه نگاشته شده است، اما شروحی که بر برخی از دعاهای آن; مانند شرح «دعاء @@N@@مکارم الاخلاق » شرح «دعاء توبه » و . . . فراوان است که از ذکر نام آنها صرف نظر می کنیم .
آثار دیگری که درباره صحیفه انجام شده است عبارت اند از:
1 – المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفة السجادیه، که معجم الفاظ صحیفه است، از سید علی اکبر قرشی;
2 – الدلیل الی موضوعات الصحیفة السجادیة، تالیف شیخ محمد حسین مظفر، که معجم موضوعی صحیفه است;
3 – قاموس الصحیفه، تالیف سید ابوالفضل حسینی، که شرح و توضیح اجمالی برخی از لغات صحیفه سجادیه است .
گفتنی است که صحیفه سجادیه، حاوی 54 دعای امام سجاد (ع) است که برخی از دعاهای آن جناب است، لذا برخی از بزرگان @@N@@دامن همت به کمر زده صحیفه های دیگری تدارک دیده اند که دعاهایی که در صحیفه موجود نیست، در آن گرد آورده اند . این @@N@@صحیفه ها عبارت اند از:
1 – الصحیفة السجادیة الثانیه (به لحاظ آن که صحیفه معروف اول است، این را دوم نامیده اند). از مرحوم محمد بن حسن الحر @@N@@العاملی صاحب وسائل الشیعه;
2 – الصحیفة السجادیة الثالثة، از مرحوم میرزا عبدالله بن عیسی بن محمد صالح التبریزی اصفهانی، معروف به افندی، صاحب @@N@@ریاض العلماء;
3 – الصحیفة السجادیة الرابعة، شیخ حاج میرزا حسین بن محمد تقی بن میرزا علی محمد نوری;
4 – الصحیفة السجادیة الخامسة ، تالیف سید محسن بن عبدالکریم بن علی امین عاملی;
5 – الصحیفة السجادیة السادسة، تالیف محمد صالح بن میرزا فضل الله المازندرانی الحائری;
مجموعه این صحائف به ضمیمه برخی از دعاهای دیگر امام سجاد (ع) در مجموعه ای کامل تحت عنوان «الصحیفة السجادیة @@N@@الجامعة » توسط مؤسسة الامام مهدی (ع) قم منتشر شده که به حق کاری ارزشمند و شایسته تقدیر است .
بررسی مضامین بلند این صحیفه نورانی مجالی وسیع می طلبد که به یاری خداوند در مقاله آینده که پیرامون محتوای دعای @@N@@امامان (ع) سخن خواهیم گفت، برخی از مضامین بلند این کتاب شریف را خواهیم آورد . ان شاء الله .
ادامه دارد
پی نوشت ها:
1) شیخ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج 15، ص 18 .
2) مناقب آل ابی طالب، ج 4، ص 137 .
3) اسراء (17) آیه 88 .
4) حسین انصاریان، دیار عاشقان، ج 1، ص 18 و ص 19 .
5) حیاة الامام السجاد، ج 1، ص 117، (به نقل از الذریعة) .
6) امام چهارم، پاسدار انقلاب خونین کربلا، ص 121 .
7) الانوار القدسیه .
8) مقدمه صحیفه سجادیه .
9) رجال نجاشی، ص 426; الفهرست، ص 170; منتهی المقال، ج 5، ص 279 و معجم رجال الحدیث، ج 14، ص 177 .
10) منتهی المقال، ج 5، ص 280 .
11) الذریعة، ج 15، ص 18 .
12) میرداماد، شرح صحیفه سجادیه، ص 45 .
13) الذریعة ج 13، ص 345 – 395; شرح مرحوم شعرانی، ص 12 – 14 و ترجمه و شرح صحیفه، واحد مطالعات و تحقیقات اسلامی @@N@@سازمان اوقاف و امور خیریه، ص 43 تا 47 .
لازم به توضیح است که در کتاب «حیاة الامام زین العابدین » جلد2 از صفحه 386 تا صفحه 393 نام 68 شرح برای صحیفه ذکر @@N@@کرده است .
این مجله مخصوص کودک و نوجوان می باشد.
پیام زن
ویژه مسائل زنان و خانواده
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
محمد جعفری گیلانی
سید ضیاء مرتضوی
3
7733305
7738743
7733305
payam-zan_man@aalulbayt.org
قم، صندوق پستی 371…
پرسمان
فرهنگی، اجتماعی، دانشجویی
مرکز فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری
سید محمدرضا فقیهی
محمد باقر پور امینی
1380
3
7747240
7735473
7743816
info@porseman.net
www.porseman.n…
مبلغان
فرهنگی – تبلیغی
حوزه
1385/6/1
3
mbl
آنچه از سیره و سلوک سرتاسر کمال و تعالی حضرت امام زین العابدین(ع) در تصور ما نقش بسته، تنها تصویری گنگ و مبهم از انسانی است که در سکوت و ابهامی ناتمام در کنج عزلت خود ماند و تمامی عمرش را در غم و اندوه ناتمام شهادت اهل بیت و یاران و آشنایان در واقعه کربلا گذراند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایمنا، این تصویر به تمامی ظلمی آشکار بر امامی است که در دوران ۳۴ سال امامت خود، به نشر و ترویج مفاهیم و آموزه های دین مبین اسلام پرداخت و اندیشه بلند عاشورا که با خون پاک حضرت اباعبدلله(ع) و یاران و اصحاب ایشان در گوش جهان پیچید را بر قلب آدمیان تا ابد حک نمود.
کتاب ارزشمند «صحیفه سجادیه» چکیده ای از تلاش و رنجی است که حضرت امام سجاد (ع) بر جان مبارک خویش تحمیل کرد و راه های منتهی به نور حقیقت را در مضامین بلند این کتاب و بیانات دعاگونه آن به بشریت نشان داد.
شناخت «صحیفه سجادیه» را می‌توان گامی در جهت آشنایی با «معارف اسلام» دانست و در زمینه «عقاید» و «اخلاق» و «شناخت های دینی» به آن مراجعه کرد.
اهمیت صحیفه سجادیه از آنجاست که امام معصومی همچون حضرت سجاد(ع) با خدای خویش با این دعاها راز و نیاز و نیایش میکرده است. صحیفه، که از آن به «زبور آل محمد» نیز یاد میکنند، هم از نظر گوینده و هم از نظر مخاطب (که پروردگار است) از ویژگی خاصی برخوردار است.نویسنده ی صحیفه ی سجادیه
نگاهی به محتوای صحیفه سجادیه
دوره حیات امام سجاد(ع)، یکی از سخت ترین و خفقان بارترین دوره ها برای اهل بیت و ائمه(ع) بود و محدودیت های بسیاری از سوی امویان برای امامان شیعه اعمال می شد. از این رو برای امام سجاد(ع) زمینه دایر کردن جلسات بحث و تفسیر و فقه و علوم دیگر میسر نبود.
آن حضرت، بسیاری از معارف ناب اسلامی را در قالب دعاهای صحیفه بیان داشته است. از این رو می بینیم که در دعاهای این کتاب، ظریف ترین مباحث خداشناسی، هستی شناسی، عالم غیب و فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر و اهل بیت(ع)، فضایل و رذایل اخلاقی، حالات خاص انسان، شیوه های شیطان در گمراه ساختن مردم، گرامیداشت اعیاد و یوم الله های مختلف، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی و سیره، توجه دادن به مظاهر قدرت پروردگار، یادآوری نعمت های مختلف خداوند و وظیفه شکر و سپاس، آیات آفاقی و انفسی پروردگار، ادب و آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز و عبادت و … ده‌ها موضوع مهم دیگر مطرح است. قالب، قالب دعا و نیایش است ولی مضمون، تبیین دین و ارزش های اخلاقی و معارف قرآنی و وظایف عبادی و آداب بندگی است.
صحیفه سجادیه، حاوی ۵۴ دعاست. برخی از دعاها بلند و مفصل است و برخی دیگر نسبتاً کوتاهتر.
مناسبت ها و جایگاه ها و مواقع خواندن این دعاها، در فهرست صحیفه سجادیه آمده است و می توان به آن مراجعه نمود. برخی از عناوین این دعاها از این قرار است:
دعا در ستایش خداوند، حاملان عرش و فرشتگان، دعا برای خود و خویشاوندان، دعا در سختی‌ها و رنجها، برای پناه بردن به خدا، آمرزش خواهی، اقرار به گناهان، طلب حاجت، هنگام بیماری، پناه بردن به خدا از شیطان، مکارم اخلاق، برای تندرستی، برای پدر و مادر و فرزندان، برای همسایگان و دوستان، دعا برای مرزداران، برای توبه، هنگام تنگی رزق، هنگام شنیدن صدای رعد، هنگام دیدن ماه نو، هنگام فرا رسیدن یا سپری شدن ماه رمضان، روز عید فطر و عرفه، دعای ختم قرآن و …
«صحیفه سجادیه» چند قرن پس از امام سجاد و توسط چه کسانی گردآوری شد؟
اقوال متفاوتی درباره گردآورنده کتاب «صحیفه سجادیه» وجود دارد. «غلامحسین اعرابی» در شماره ۳۲ مجله فرهنگ کوثر که سال ها پیش منتشر شده است به این موضوع پرداخته که در ادامه گزیده ای از مقاله او را می خوانید.
حکومت بنی امیه، به طور کامل امام سجاد(ع) را در عزلت سیاسی قرار داده بود. اگر موقعیت اجتماعی و سیاسی برای امام فراهم بود، تنها به دعا و مناجات نمی پرداخت و از کان دانش و معرفت و تدبیر الهی خود امت اسلامی را بهره مند می ساخت. اما افسوس که حکام مستبد بنی امیه این موقعیت را از امام سلب کردند و امت اسلامی را از خورشید وجودش محروم ساختند.
صحیفه سجادیه چه کتابی است؟
از صحیفه سجادیه، که سند آن به امام زین العابدین (ع) منتهی می شود، به «اخت القرآن » و «انجیل اهل البیت (علیهم السلام)»و«زبور آل محمد (ص)» و «صحیفه کامله » تعبیر شده است. علامه ابن شهرآشوب، در کتاب معالم العلما در ذیل ترجمه متوکل ابن عمیر، با عنوان «زبور آل محمد (ص)» و در ذیل ترجمه یحیی ابن محمد الحسینی الدلفی، با عنوان «انجیل اهل بیت » از آن یاد کرده است.
ششمین تصنیفی که در اسلام صورت گرفته، صحیفه سجادیه است; زیراچنین نقل گردیده است: «الصحیح ان اول من صنف امیر المؤمنین ثم سلمان ثم ابوذر ثم الاصبغ بن نباتة ثم عبید الله بن ابی رافع ثم صنف الصحیفة الکاملة.» بدین سبب، علمای مسلمان اهتمام بسیار به این کتاب داشته، شرحهای زیادی برآن نوشته اند. یکی از نویسندگان در کتاب خود تعداد ۶۸ شرح صحیفه را معرفی کرده است.
شیخ آقابزرگ نیز در کتاب الذریعه (ج ۱۳، ص ۳۴۵ به بعد) شروح صحیفه سجادیه را معرفی کرده است.
به هر حال صحیفه سجادیه ای که اکنون در دسترس ماست، پنجاه وچهار دعا دارد که دعای اولش «فی التحمید لله عز و جل » و دعای آخرش «دعاؤه فی استکشاف الهموم » است. متوکل بن هارون گفته است که «امام صادق (ع) هفتاد و پنج دعا به من املا فرمود.یازده باب آن از دستم رفت و شصت و چند باب آن را حفظ کردم…»
سید محسن امین (ره) می گوید: صحیفه کامله ۶۱ دعا دارد که درباره انواع خیر و عبادت و طلب سعادت است و کیفیت توجه به پروردگار و طلب حوائج از او و چگونگی عمل کردن به قول خداوند«ادعونی استجب لکم » را می آموزد.
سند صحیفه سجادیه
صحیفه ای که اکنون در دست ما است سندش به «بهاء الشرف » می رسد.وی در سال ۵۱۶ در ماه ربیع الاول این دعاها را به سندی که دراول صحیفه نقل شده، دریافت کرده است; البته صحیفه سالها قبل از «بهاء الشرف » معروف بود. چنانکه نجاشی در ذیل ترجمه «متوکل بن عمیر بن المتوکل » نوشته است: «روی عن یحیی بن زید دعاء الصحیفه اخبرنا الحسین بن عبید الله عن ابن اخی طاهر عن محمد بن مطهر عن ابیه عن عمیر بن المتوکل عن ابیه متوکل عن یحیی بن زید بالدعاء.» بی تردید نجاشی قبل از «بهاء الشرف » می زیست و در سال ۴۵۰ ه . وفات یافت.
همچنین علامه مجلسی (ره) از نسخه ای از صحیفه یاد می کند که به سال ۳۳۳ ق. مربوط است: «قد وجدت فی نسخة قدیمة من الصحیفة الکاملة… و کان تاریخ کتابتها سنه ثلاث و ثلاثین و ثلاثماه…» شایان ذکر است که صحیفه سجادیه به بررسی سندی نیاز ندارد، چون بسیاری از علماادعای تواتر آن را کرده اند. از مطالعه اجازاتی که برای نقل صحیفه سجادیه به ثبت رسیده است، چنان بر می آید که این کتاب به بررسی سندی نیاز ندارد و متواتر است.
علامه مجلسی می نویسد: «… و یرتقی الاسانید المذکوره هنا الی سته و خمسین الف اسنادا و مائه اسناد. » یکی از شارحان صحیفه نیز چنین نوشته است: «و لما کانت نسبه الصحیفه الشریفه الی صاحبها (ع) ثابته بالاستفاضه التی کادت تبلغ حدالتواتر …»
تمامی حقوق این سایت برای خبرگزاری ایمنا محفوظ است