ضرب المثل بختیاری خوزستان

درخوزستان پیوند دیرین بختیاری­ها با شاهنامه، امری است که بر کسی پوشیده نیست. پژوهش پیش رو با نگاهی به شاهنامه و گوشه هایی از فرهنگ روزمره­ ی بختیاری­ها و لرهای استان خوزستان، به دنبال پیدا کردن پاره­ایی از این وجوه مشترک است. در مقایسه ­ی یافته های این تحقیق که به یاری مردمان بختیاری و لر به دست آمده است و یافته­ های بر­گرفته از شاهنامه این فصول مشترک به خوبی نمایان خواهند گشت.کلید واژه­ ها: خوزستان، شاهنامه، فرهنگ عمومی،لر و بختیاری.مقدمه:آیین شاهنامه­ خوانی بختیاری­ها از آیین های شناخته شده ­ی خوزستان است.بازنمود انس و الفت بختیاری­ها با شاهنامه در نام­های مردمان بختیاری بسیار دیده و شنیده می­شود.اهمیت پیدایی چنین پیوندهایی آدمیان را بر خویش آشکار می­کند و به بازیابی هویت فرهنگی کمک می کند که ریشه­ های آن در فضای مه­ آلود حافظه­ ی تاریخی-قومی نهفته است. از همین رو به واکاوی برخی مفاهیم مشترکی خواهیم پرداخت که هم درشاهنامه و هم در زندگی روزمره ­ی بختیاری­های خوزستان وجود دارد.هدف  پژوهش حاضر واکاوی اهمیت آتش در شاهنامه و فرهنگ بختیاری و لری و پیدا کردن شباهت­های موجود در شاهنامه و این فرهنگهاست.کشف آتش به دست هوشنگ و گذشتن سیاوش از آتش از جمله نمودهای بارز آتش در شاهنامه­ی فردوسی هستند که نمودهایی نیزدر فرهنگ بختیاری و لری دارند که به اعتقاد برخی ریشه­ی این باورها و اعتقادات سنتی چون احترام به آتش، خورشید، ماه و مردگان به دوران مهرپرستی می رسد و این سنت ها چنان ریشه ی عمیق دارد که با گذشت زمان، استوار برجای مانده اند. ( عبدالعلی خسروی فرهنگ بختیاری:125-126).آتش:در میان عناصر چهار­گانه، آتش عنصری دو وجهی است که هم یاد آور شعله­های دوزخ است و هم جایگاهی مینوی و مورد ستایش دارد. عنصری که در پی اهمیت والای مادی خود دارای بعدی استعلایی و معنوی می­شود و در مناسک اعتقادی و آیینی جایگاهی خاص می­یابد و حتی در دین زرتشتی فرزند اهورامزدا دانسته می شود(مخبر،1388: 16).آتش در عین حال نماد امور مختلفی می شود. نماد نیایش(در آتشکده)، نماد جریان زندگی(در اجاق)،آزمون پاکی(ابراهیم و سیاوش)، استعاره­ای برای شورعشق(عشق آتشین)و عنصر اساسی کیفر(آتش جهنم).آتش از جمله خدایان مهم است که در هند به نام اگنی((agni و در ایران به نام آتر(atar) خوانده می شد(بهار،1388: 43)حتی نام پیشوایان دینی در ریگ ودا و اوستا آثرون است که با آتر و آثر به معنای آتش پیوند دارد(مهوش،1384 :176). به اعتقاد بهار، آتشکده نمایی بازسازی شده از غارهای ابتدایی است که گنبدش نشانه­ی سقف غار و حتی آسمان است چرا که غار سبمل جهان است(بهار،1388: 43) .اهمیت آتش در شاهنامهالف)پیدایش جهاندر شاهنامه آفرینش جهان به وجود آتش و نیروی گرمای بخش آن گره خورده است:نخستین که آتش به جنبش دمید              ز گرمیش پس خشکی آمد پدید(گنجور،1393)ب)کشف آتشروزی، هوشنگ یا گروهی که همراهش بودند به سوی کوهی می رفت که :پدید آمد از دور چیزی دراز                                سیه رنگ و تیره‌تن و تیزتازدوچشم از بر سر چو دو چشمه خون                   ز دود دهانش جهان تیره‌گون (همان)هوشنگ سنگی به طرف مار پرتاب می­کند:نگه کرد هوشنگ باهوش و سنگ                   گرفتش یکی سنگ و شد تیزچنگاما مار از دست هوشنگ می­جهد با خوردن سنگ به سنگی دیگر آتش پدید می­آید:برآمد به سنگ گران سنگ خرد                     همان و همین سنگ بشکست گردفروغی پدید آمد از هر دو سنگ                    دل سنگ گشت از فروغ آذرنگنشد مار کشته ولیکن ز راز                           ازین طبع سنگ آتش آمد فراز(همان)ج)قبله­گاه ساختن  و پرستش آتشجهاندار پیش جهان آفرین                           نیایش همی کرد و خواند آفرینکه او را فروغی چنین هدیه داد                    همین آتش آنگاه قبله نهادبگفتا فروغیست این ایزدی                           پرستید باید اگر بخردی(همان)د)جشن سده به پاس پیدایی آتششب آمد برافروخت آتش چوکوه             همان شاه در گرد او با گروهیکی جشن کرد آن شب و باده خورد     سده نام آن جشن فرخنده کردز هوشنگ ماند این سده یادگار              بسی باد چون او دگر شهریارکز آباد کردن جهان شاد کرد              جهانی به نیکی ازو یاد کرد(همان) اهمیت آتش در فرهنگ روزمره لری و بختیاری(یافته های میدانی)آتش در ضرب المثلهای روزانه:این موارد در گفتگو با بختیاری­ها و لرها به دست آمده است.1- فایده-د دیت کرو بیم و تشت روشه نویم.برگردان:از دودت کور شدم، با اتشت روشن و گرم نشدم. کنایه: اشاره به افرادی که بی فایده هستندو زیان می رسانند.2-فرصت طلبی-یکی تش ده حونش رتی، یکی ترگنم زدوده می کردبرگردان:خونه­ی یک نفرآتش گرفته بود، فرد دیگری با آن آتش گندم برشته درست می­کرد.کنایه: هر کسی به فکر خودش است.اشاره به عدم کمک به دیگران و فرصت طلبی-تش ده ریش یکی رته بی، یکی زوورده واش می برشت.برگردان:ریش یکی آتش گرفته بود، دیگری با آن گندم نارس برشته می­کرد.کنایه: افراد فرصت طلبی که از هر موقعیتی سوء استفاده می­کنند.3-تناقض -دی ایلا موه تش، ده اولا موه وش(ده ایلا موئه تش ، ده اولا موئه باران)برگردان:این طرف می­گوید آتش، آن طرف می گوید باران.کنایه:به افراد سخن چین و دو به هم زنی که در جاهای مختلف صحبتهای متناقضی می­کنند و  یک حرف را در هرجایی به یک صورتی می­گویند4-ظاهر بینی-بی کشه، تش نیا ده ویشه! برگردان:ادم بی سر و صدا بیشه را به آتش کشید.کنایه:قضاوت درباره ی ماهیت و نقش واقعی افراد نباید از ظاهر آن ها باشد.آدم بی سر وصدا وساکت که درمراسمات و محافل ساکت نشسته ولی این ساکتی نشان دهنده ادب او نیست بلکه در جمع آوری اطلاعات برای شایعه و سخن پراکنی است. -تش ور میکم پری نزنم، مردم و خیال خوشو هرشو پلو می پزم.برگردان: پری مرا نزند(نوعی نفرین رایج، پری نوعی جن است جن ماده، شرور و زیبا). آتش روشن می کنم ، مردم خیال میکنن من هر شب پلو می پزم.کنایه: یعنی هیچی ندارم.مردم فکر می کنن هرشب پلو غذا می خورم -دسم به گردنت ، تشم به خرمنتبرگردان: در حالی که دست در گردن تو دارم، خرمنت را به آتش می­کشم.کنایه: برای افرادی به کار می­رود که تظاهر به دوستی میکنند اما در اصل دشمن هستند. 5-خودستایی -تش تووهه نونه میکه، نو دخوش تعریف میکه.برگردان:از آتش و تابه است که نان درست می­شود ، ولی نان از خودش تعریف می کند.کنایه: خودستایی 6-عجله-سی تش اوویدیه ؟؟برگردان: برای اتش امده ای؟ کنایه: برای افراد عجول به کار می رود.7-سازش با شرایط- میر صیاده شو گرد به کمر کول/تش سور سیخس کباب آوس به مشکولبرگردان: یعنی صیادی که به کوه می­رود و شب می­شود و نمیتواند به خانه یا چادر برگردد در چنین شرایط سختی،آتش درست می­کند و صیدی رو که شکار کرده کباب می­کند و می­خورد تا از گرسنگی نمیرد. کنایه: کنار آمدن با شرایط سخت.8-اهمیت دستاورد فردی-فرزند تش خاکشترهبرگردان: فرزند آتش، خاکستر است. کنایه: برای کسی کاربرد دارد که خودش فردی خوبیست اما فرزند نه .یعنی فرزند در حد پدر خود نیست9- زرنگی-فلانی تش سوریهبرگردان: تش سور یعنی آتش قرمز و رسیده .کنایه از افراد زرنگ است.اعتقادات در مورد آتشروشن نگه داشتن آتش مقدسمیان مردمان بختیاری، آتش از چنان جایگاه رفیعی برخوردار است که بی حرمتی به آن گناهی بزرگ و نابخشودنی شمرده می شودکه خشم خداوند را درپی خواهد داشت. جایگاه قدسی آتش در نزد بختیاریها باعث می شود که همیشه آن را روشن نگاه دارند و خاموشی آن را مگر در پاره­ای اوقات،پسندیده نمی دانند.–آتش دارای مقامی است که به هنگام خاموش کردن آن از نام خداوند استفاده می­کنیم.-هر وقت یکی از اعضای خونواده فوت می­کنه اتیش تو خونشون مثل تنوری که تو خونشون باش نون درست می کنن رو خاموش می کنن به نشونه این که اینا عزادارن، به اصطلاح اجاق خونه­ی مرحوم یا خونه پدری مرحوم رو کور میکنن.- دیر روشن کردن اجاق خونه عیب دونسته می شده.زنای روستایی قبل از تاریک شدن هوا، باید چاله رو روشن کنن .برکت:-وفتی می­گن تنور هونت همیشه روشن و نونت گرم. یعنی همیشه خونت برکت داشته باشه.-قدیما معتقد بودن که خورشید یه آتیش بزرگه که با هیزم مشتعل میشهتحسین:-تش د کِلتبرگردان: آتش به وجودت. ولی در واقع یک نوع تعریف و تمجید از کسی است که کاری را به نحو احسن انجام می­دهد.مشابه ای والله و احسنت است.-تش د کارتبرگردان:آتش به کارت. کنایه در معنای مثبت: یعنی عجب کار جالبی انجام دادیوضوح:-تش که خوس بلازه نیاز به چو ندارهبرگردان:آتشی که خورش برافروخته است نیاز به چوب یا سوخت ندارد.کنایه:حرفی که واضح است نیاز به توضیح و دلیل ندارد.نیروی زایندگی:-توی عروسی هم آتیش نقش مهمی داره، عروس وقتی از خانه ی پدرش داره میره خونه­ی شوهر، سه بار  دور آتش می گردوننش .ذهن نا­آرام:-تش منه سرس اِسوسهبرگردان:آتش در سرش می سوزد. کنایه: در مورد فردی به کار می­رود که درگیری فکری و گرفتاری دارد.خطاکاری:-اَو به چاله ریزبرگردان:آب به آتش اجاق ریز.کنایه: فردی خطاکار و بی لیاقت با کردار نادرست.آتش چاله را بایدبا خاک، خاموش کرد نه  و آب. چون دو عنصر روشنی به ستیزه با یکدیگر نباید بپردازند.آتش عشق-بین بختیاریا آتش و عشق خیلی با هم به کار می­رن مثلا:”تیه کال تش وند من دلم “که کنایه از سرمستی عشقه که آتش تو دل میندازه-شعرای بختیاری عاشقانه که توشون آتیش به کار رفته خیلی زیادن. واتونم م واتونم جومه آویی                     پر جومت تش گرت مر تو د خاوییکنایه از مستی عشق است: با تو هستم ای پیرهن آبی دامان پیزاهنت دارد آتش میگیرد مگر در خوابی؟وجه منفی و ویرانگر آتش- تش به کارتبرگردان:آتش به کارت بسته به موقعیت و لحن گوینده دارد.کنایه در معنای نفرین: یعنی گند کارت در بیایدتشت کوربرگردان:آتشت کور. کنایه: اشاره به برعرضگی فرد دارد.-او د تژگاتبرگردان:آب به آتشگاهت. کنایه از آدم بی عرضه  است و برای نفرین هم به کار می­رود. وقتی هم که بین عشایر یک مصیبت سخت گرفتار خانواده ای می­شود، خود صاحب خانه آب روی تژگاه(آتشگاه) می­ریزد-تش د جونتبرگردان:آتش به جانت بیفته.کنایه : یعنی نیست و نابود شوی- تش به هونت روئه.برگردان: آتش به خانه ات بیافتد. کنایه : از هستی ساقط شوی- تش وست به جونمبرگردان: آتش به جانم افتاد. کنایه: اشاره به بیان فردی است که دچار مصیبت می شد و عزیزی را از دست می داد- تش وست به هونم.برگردان: آتش به خانه ام افتاد.کنایه: وقتی فرد دچار ضرر و زیان مادی شود به کار می­برد.نقش آتش در زندگی:آتش در ازدواج:مراسم عروسی:گرداندن عروس به گرد آتش برای زایا شدن ویبرقراری چاله و آتشدان و آتش در خیمه یا خانه برای دور کردن شیطان و اهریمنخانه و خانواده:نگه داشت آتش بعد از غروب آفتاب در خانه برای روشنی اجاق خانهاهمیت فرزند پسر در خانواده:به دلیل این­که مرد برپاکننده­ی آتش دانسته می­شود، در اصطلاح به کسی که پسردار نمی­شد،می گفتند: اجاقس کوره (یعنی اجاقش کور است).مرگ:-نشستن بر “چُل سرد” و خاموشی اجاق خانواده برای زمانی به کار می­رود که بزرگ خانواده­ای فوت می­کرد و به نشانه­ی عزا آتش خانواده خاموش می­شد.-بختیاری­ها بعد از مرگ شخص،تا چند روز بر سر مزار او آتش روشن می­کنند و اگر بزرگ خاندان باشدکه روزگاری آتش خانواده را زنده نگه می­داشته است، شیر سنگی روی مزارش می­گذارند چون شیر نگهبان آتش است .منابع:بهار،مهرداد،1388،نگاهی به اساطیر ایران،تهران:نشر علمفردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه از:ganjoor.net/ferdousi/shahname/aghaz/sh3/ بازیابی شده در تاریخ 2/12/93واحد دوست، مهوش،1384،نماینگی آتش و بازتاب آن در متون اساطیری و حماسی ایران، مجله­ی علوم  اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز،22(1)،پیاپی42 نسیم خواجه زاده

تاریخ فرهنگی ایران مدرن

موسسه انسان شناسی و فرهنگ

آهَی گُلَی آسونه، دینگِلی دینگوِس سخته.(ازدواج کردن آسان است ولی هزینه های آن سنگین است)

اَر اِخوی بینی زِنِ پَرچَلِه یا نه، بِه گوزَکِس سَیل کُن.(اگه میخواهی بدانی که یک زن،بی دست وپا است به قوزک پاش نگاه کن)

اَفتَو زَی هَمُچو کِه دِلِ دُز اِخواست.

اِخومِت که اِگُمِت ( دوستت دارم که به تو می گویم ).

اِدُنُم چَنتا مِل به لاشِسِه ( می دانم چندتا مو در بدنش هست یعنی او را کاملا می شناسم ).

ضرب المثل بختیاری خوزستان

اِمرو تا صُوَههَم خدا کریمه.(صووه:فردا)

ایما که سالِنِه پائیدیم ماهِنَم اِپائیم.(کنایه به چشم انتظاری)

باد اَوُرد، خدا داد به هوشه چین.

بِجور جاتِه بِنِه پاتِه.

بَختُم، بَختِه دامِه، کَوشا کُهنِه دام بِه پامِه.

بِداَر تَهلِه، سایِس شیرینه.

بُز که اَجَل اِگِرِس، نونا شونِ اخورِه.

بِزیس و بینیس.

بِنگِشتِه بُردِن باغ بهشت گُد وطن وطن، وِلِس کِردِن اِوَی نشست سَرِ خارپَرزین.

بووم همو کِه سَرِ گُرزِ تاشید.

به بِنگِشت گُدِن تُخمات کوچیرِن گُد بووم سُهد تا هَمینونِ نَهادُم.

به تشمال گُدِن ساز بزن گُه، تَنگِه پام اِخارِه.

به میش اِگو بِجِه، به گرگ اِگو بِگِرِس.

بیو به دینُم پات پَتیه.

تاپو گِلی.

تَش بِ دی.

تیلی که تخم ناد، هُمدا داسِه.

چی مَشکِ کُهنِه زِ دَر اِگِرِنِس زِ اَنگِلِه اِپُکِه.

دُزِ بُنِ هورِنِ نَتَری بِگِری.

دوست اِگُه بِت اِگُم، دِشمِن اِگُه خواستُم بِت بِگُم.

دو کَلا جَنگ اِکُنِن سَرِمالِ مَردُم.

دُهدَر که جَواوِ دا داد، جَواوِ شا داد.

زِ بیکاری مِل و مِرزِنگ اِکَنِه.

ز دوتا چی ناراحت نَبو بِدَونی و نَرَسی، بِخورِن و بِت نَدِن.

زمین سِفتِه گا زِ تِه گا اِبینِه.

زَهمِ مَچُهما.

سَی و گرگ تِفاق.

عروس بسکه خوبید، گیوِنِه هم دِراَوُرد.

علف سَرِ ریشه خُس سَوز ایبو.

فِلونی ماتی وابید.

کا چَشمِه رین.

کار دُهدَر نَکِردنس بهتر.

کال و وُرار.

کَه باقِلِه باد اِزَنی ( کنایه از کار بیهوده کردن است ).

گپِتِه وُرار ، کوچیرِت وُراوردِه خداییه.

ضرب المثل بختیاری خوزستان

گرگ که پیر اِبو سگ بِس اِخَندِه .

گرگ که زید به گله، بترسه  هو که یکی داره.

گرگِ گِرِدِن پَندِس دادِن، گُد وِلُم کُنین گلِه رَهد.

گژدیم بی دا .

گله چِرا گِرِهد، بز شَلِه نِها گِرِهد. .

گِوِه کَش پا پَتی ( معادل کوزه گر از کوزه ی شکسته آب می خورد ).

گووَر وا گا اِبَرِه، دُهدَر وا دا.

مثل شَنگُل وَرکَنِه به گایَل.

مهمون دِر مِجال ، جاس بُنِه چالِه.

مهمون دِرمِجال، شُمِس با خُسِه.(مهمون سرشب شامش با خودش است)

نه زِ پُل اِرِه، نه زِ گُدار.

نونِ مُفت نَخَردِن که حرفِ مُفت بِزَنِن .

نونِ یَه مَن هیچی خَردِن و حرف زَیدِن.

هرچه آسِیَو اِدِرارِه، لُوینِه اِکَپنِه.

هر کِه نِه حَرف نَکُشت، تیر تُفَنگ هم نِکُشِس.

هور سُهر هور سُهر، مِنِت خُمِه کُشتِه بِرینت مَردُمِه.

ضرب المثل ها عبارت ها و جمله های موزونی هستند که حاوی پندها و اندرزهای گوناگونی می باشند. موجب آگاهی بخشی ، پندآموزی و عبرت آموزی می شوند. این ضرب المثل ها که گاه پیشینه آنها به چند قرن و شاید هزاران سال قبل باز گردد و سینه به سینه به نسل های بعدی منتقل شده اند ، دریچه ای برای شناخت ابعاد مختلف و جنبه های گوناگون فرهنگ و جامعه هستند. آنها گویای واقعیتهای آشکار و پنهان جامعه و بازتاب بسیاری از رسوم ، عادت ها و شیوه های زندگی یک گروه و یک قوم می باشند. معلوم می دارند که در قلمرو یک فرهنگ چه کارهایی ناپسند و ناخوشایند و انجام کدام اعمال و رویه ها خوشایند و مطلوب است.

در ضرب المثل هاست که زبان و فرهنگ به هم نزدیک می شوند و ابعاد مختلف زبان گفتاری مردم را آشکار می سازند. همچنین می توانند راهگشا ، در یافتن بسیاری از پرسشهای ما در باره زبان و فرهنگ باشند.

در زیر  تعدادی از ضرب المثل های بختیاری با برگردان فارسی آنها ارائه می شود:

• عروس بونه وه دلس بید ، چرنید ، گد خروس پام تلنید.

ضرب المثل بختیاری خوزستان

عروس که بهانه به دل داشت ، جیغ کشید و گفت : خروس پایم را له کرد.

کنایه از: بهانه جویی و ناسازگاری عروس

• تیلی که تخم ناد ، هندا داسه

جوجه ای که تخمگذار شد ، همسن مادرش است.

کنایه از: فرزندی که ازدواج کرد و بچه به دنیا آورد ، همسن پدر و مادرش شده است.

• بختم ، بخته دامه ، کوشا ، دامم وه پامه

بخت من مثل بخت مادرمه ، کفش های مادرم را هم به پا دارم.

کنایه از: تاثیر گذاری والدین در سرنوشت بچه ها

• هر کی ناره دالو ، نی ره هونه هالو

هر کس مادر بزرگ ندارد به خانه دایی اش نمی رود.

• مهمون هر کی ، هونه خدا هر چی

مهمان هر کسی که باشد ، میزبان با هر چه دارد از او پذیرایی می کند.

• علف سر ریشه خوس ، سوز ایبو

علف سر ریشه خودش جوانه می زند و رشد می کند.

کنایه از: تاثیر خانواده در سرنوشت و تربیت آدمی

• ار لیشم ، گوشت میشم.

اگر زشتم  ، لیکن ذاتی پاک و باارزش دارم.

کنایه از:تاکید بر نجابت و اصالت

• وه بنگشت گدن ، سوکی یا سنگین ، گد ، سوک ، سنگینی ، دس خومه

از گنجشک پرسیدند سبکی یا سنگین ، پاسخ داد ، سبک یا سنگینی دست خودمه.

کنایه از: اختیار و اراده آدمی

• گرگ که پیر ایبو سگ بس خنده

گرگ که پیر می شود ، سگ او را مسخره می کند.

کنایه از: خوار شدن آدمی

• هر چی کنی ، سی ناکس ، نه ایگو خو ، نه ایگو بس

برای ناکس هر هر اندازه کار کنی ، نه می گوید ، خوب است ، نه می گوید ، کافی است.

کنایه از: رویه انسان های بی ارزش و قدرنشناس.

• کر خو مال سی چنه سه ، کر لیش مال سی چنه سه

نه پسر خوب و با لیاقت مال می خواهد (بدست می آورد) ، نه پسر پست و نالایق. (بر باد می دهد)

• گرگن گرهدن ، پند دادن ، گد ولم کنین ، گله رهد.

گرگ را گرفتند ، نصیحت کردند که دیگر به گله حمله نکند ، گفت: رهایم سازید ، گله رفت.

کنایه از: ترک عادت نتوان کرد.

• نه کور حیا داره ، نه کچل ، مزگ سر.

نه آدم کو حیا دارد نه کچل مغز سر دارد.

کنایه از: اینکه آدم های بی حیا و بی چشم و رو  هیچ وقت حیا نمی کنند و از رو نمی روند.

ضرب المثل بختیاری خوزستان

• قاطرن نل کردن ، پشغه کوره هم پاس بلند کرد ، گد مونم ، نل کنین.

قاطر را که نعل کردند ، پشه کوره نیز پایش را بلند کرد و گفت: مرا نیز نعل کنید!

• بز که اجلش ایرسه ، نونا ، شونه خوره

بز که اجلش فرا می رسد ، نانهای چوپان را می خورد.

• لیوونه زه گسنی مرد ، گدن ، گرده گرس گلیس

آسیابان از گرسنگی مرد، گفتند نان در گلویش گیر کرد.

• افتو  زی همچو که دز دلس خاس

آفتاب جایی طلوع کرد که دزد دلش می خواست.

کنایه از: خوش شانسی آدم نا اهل.

• سگ ، دم هونه ساوس ، زله

سگ  در خانه صاحبش زرنگ است.

• همبونه دادن خرس وراره ، خردس ، گد ، جا مزم.

انبان را به خرس دادند که درست کند ، آن را خورد و گفت: جای دستمزدم.

• سرونه سر زینه بیوه ، دهل ، درس

از بدشانسی زن بیوه ، دهل پاره شد.

کنایه از: بدبیاری و بدشانسی

• سی گا مکال  ،چه یه من ، چه صد من.

برای گاوی که خیش نمی رود و تن به کار نمی دهد ، چه یک من و چه صدمن بذر ، فرقی نمی کند.

کنایه از: آدمهایی که تن به کار نمی دهند ، فرقی نمی کند که کار چه باشد.

• کچل که مینا دار ایبو ، زه داغ مینا ، هار ایبو.

زن کچل که صاحب مینا و دستار می شود ، هار می شود.

کنایه از: کم ظرفیتی افراد.

• اوره شومه باداده ، حسنی که خدا داده

ابریشم تاب داده ، حسنی که خدا داده.

کنایه از: اینکه هر کسی را خدواند  به شکلی خاص آفریده است.

• بهیگ به هونه بوس ، تی ناشت ، گهدن ، غلا  ، مین ره ، تیاس کند.

عروس اصلاً  از اول چشم نداشت ، گفتند: کلاغ در راه چشمانش را کند.

کنایه از: عیب پوشی دختر برای شوهر دادن.

زبانزدهای بختیاری

باد اورد خدا دا به حوشه چین: مصداق تغاری بشکند ماستی بریزد،جهان گردد به کام کاسه لیسان.

گیوه کش پا پتی: کوزه گر از کوزه شکسته آب می خورد.

بالا جام نی دوون هم نی نشینم : کنابه از افرادی که به چیز کم قانع نیستند و زیاد هم گیرشان نمی آید.

کیکنید و چرنید خروس پامه تلنید: به بهانه ای دیگر از انجام کاری سرباز زدن ،بهانه جویی.

ار بووسه نیدی ادا شاهی اکرد : اگر پدرش را نمی دید ادعای پادشاهی می کرد.

کا نداشت یه چی یی داشت: کنایه از نو کیسه.

دلته بنه به دلدون آردته بنه به همبون:آسوده و خاطر جمع باش

هر که گده داره دده نداره: کنایه از افراد تنها خور و خود خواه

حونه مبا بی کهخدا احمد اره مومد ایا:خانه بی برزگتر نباشد هرج و مرج می شود

میراث خرس اگرده به کفتار:

آدمیزا بانده بی باله : کنایه از سرعت انجام کارها و سرعت در رسیدن به مکانی دیگر

آربیز به قیلون گو دو سیلا داری : مصداق آنکه عیب بزرگ خود را نمی بیند و عیب کوچک دیگران را برمی شمارد.

آسیو درادره لوینه کپنه : شمالی ها می گویند هنه بزو (یکی هیزم می شکند و دیگری می گوید هن.): یکی کار انجام می دهد دیگری نفس نفس می کند.

بهیگ وختی گشنه س ابو یاد آش عروسیس اوفته : در شرایط سخت و نداری به یاد ایام خوش افتادن.

افتو ز اوچو که دز دلس اخواست : اوضاع بر وفق مراد آدم بد و تبهکار گشتن.

سگ که چاق ایبو گوشتس نیخورن: آدم بی ارزش همیشه همان است و ظاهرش هم عوض شود همان است.

همبون دادن به خرس گن ورآرس خردس به جا مزدس:مصداق همان آفتابه را خرج لحیم کردن.

منیر به رنگ زردم گادین (گژدین ) زیر بردم: فلفل نبین چه ریزه بشکن ببین چه تیزه.

نون جو نه ری داره نه آستر: آدمی که خوب و بدی  برایش یکسان است.

گا مرد و شیر وهره بهرست: فلانی مرد و بده بستان ه(معاملات)

قطع شد.

تازی وخت شکال….س ایا: کسی که در موقعیت حساس صحنه را ترک می کند.

نه ز پل اره نه ز گدار: کسی که به هیچ صراطی مستقیم نمی شود. یک دنده.

حور سهر مینت خمه کشت و بیرینت مردمه:توش خودم را کشت و بیرونش دیگران را ،ظاهر فریب

لوینه ز گسنه یی مرد گن گرده گرهسه:کسی از گرسنگی مرد و دیگران می گفتند نان در گلویش گیر کرده. باور نداشتن اطرافیان از مشکلات افراد.

کاسه ای داریم آرک برک تو پرس ک مو پر ترک: کنایه از داد و دهش دو طرفه

حیا دار گ حیام ابو بی حیا گ زم اترسه:آدم آبرومند از حیاداری خودش کنار می کشد و آدم بی حیا فکر می کند از او ترسیده اند

جوم دهرسته الصم نپهرسته:اگر مفلس شده ام ولی اصل نسبم از دست نرفته

گرگ که پیر ابو تعمره سگ ابو:سن که بالا می رود جوانان قدرت می گیرند و پیران را تمسخر می کنند.

بچه یا وا ریش بوه ورس بجهمه یا ترنه دا : اشاره به اهمیت تربیت والدین و کنایه از افراد بی خانواده.

برزیر که وامهنه داسنه کل و تیز اکنه :برزگر که از کار وامی ماند ، سعی کردن در یافتن مقصر دارد.

به خرس گن حرف بزن گد پمپلاپف : کسی که فن بیان ندارد و نسنجیده سخن می گوید.

تا داریم سر ایدراریم همی که نداریم پیت ایوراریم: تا داریم زندگی و سرفرازی می کنیم هنگام نداری به خود می پیچیم مار تا صاف نبو به سیلا نیره:صداقت و راستی مایه ی پیروزی است.

دندون اسب پیشکشینه نی شمارن: از هدیه نیاید ایراد گرفت.

به شیطون گن خدا بوته بیامرزه گ چی که نیبو: کاری که با عقل جور نیست.

تا نبوهه امر حق نیوفته بلگ درخت: همه کارها با خواست خداست.

به بنگشت گن سوکی یا سنگین گ سوک سنگینیم دست خمه: احترام هرکس به خودش بستگی دارد.

به توشمال گن بزن گ تنگه پام درد اکنه: کنایه از بهانه ی بیجا آوردن.

به میش اگو بجه به گرگ اگو بگرس: مصداق شریک دزد و رفیق قافله.

برد سر جا خس سنگینه: هرکس در جایگاه خود وقار دارد.

شون گله ن ول کنه حونه خدا دست زس نی ورداره:چوپان گله را رها کند صاحب گله رها نمیکند.

ماهینه که نیخون بگرن دس ایارن سی دینس:وقتی راغب به انجام کاری نباشند. کاری می کنند که حاصل ندارد.

هرچی کنی سی ناکس نه اگو خووه نه اگو بس:برای آدم قدر نشناس کار کردن بی فایده است.

دس خوم کس خوم: به خودم تکیه می کنم.

هرکی گپی نداره نشینه سا یه یرد گپ:هرکس بزرگی ندارد به سنگ بزرگی تکیه می کند.

بز به پا خوس کشن به دار میش به پا خوس : هر کسی باید در مقابل اعمال خود پاسخ گو باشد(که گناه دگران برتو نخواهند نوشت)

کور بهتر به حونه خوس ره ابره: نابینا هم خانه ی خود را بهتر بلد است.

پوس خووه که بوس خووه: اصل و جوهر خوب است که ظاهر خوب است.

گرگ زه به گله هول به یکی دارون: گله را گرگ زد وای به حال آنها که یک گوسفند دارند.

بردیم به آسماری دس ز دینم نی ورداری: بیچاره ام کردی هنوز هم رهایم نمی کنی؟

جلتم ور ملتم: خواه ناخواه جورم را باید بکشی.

بید ار تهله سایه س شرینه:درخت بید اگر ثمری ندارد ولی سایه ی خوبی دارد.کنایه از اینکه اگر  خصلت بد را می بینی صفات خوب را هم ببین.

▼
▲

آدرس وب سایت:
www.ashayerchb.ir

0