خواص دارویی و گیاهی
فواید و مضرات ماهی تن
ماهی ها کلا جزء غذاهای پُر خاصیت به حساب می آیند، به خصوص در سال های اخیر و با افزایش نتایج مثبت حاصل از تحقیقات در مورد خواص ماهی، جایگاه مناسبی هم در برنامه غذایی روزانه افراد باز کرده اند.
ماهی تن از آن دسته غذاهایی است که به دلیل سهولت تهیه، در فهرست غذایی اغلب خانواده ها وجود دارد. اما ماهی تن چه خواص ویژه ای دارد؟
انواع ماهی های تن (Tuna Fish) که گاهی به غلط تن ماهی نامیده می شوند، زیر مجموعه ای از خانواده بزرگ ماهی های اقیانوسی به نام Scombridae هستند و در زیر شاخه Thunnus دسته بندی می شوند.
بعضی از انواع ماهی های تن، خون گرم هستند. بر خلاف انواع دیگر ماهی ها که گوشت سفید رنگی دارند، ماهی تن گوشت صورتی یا قرمز تیره دارد. علت قرمزی گوشت این نوع ماهی ، میزان زیاد میوگلوبین (پروتئین محتوی آهن در عضله) است.
ماهی تن منبع بسیار خوبی از پروتئین ، مواد معدنی نظیر سلنیوم ، منیزیم و پتاسیم و همچنین ویتامین های B1 ، B3 و B6 است.
مهم تر از همه این که، گوشت ماهی تن هم مانند گوشت بیشتر انواع ماهی ها ، سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 است که مصرف آن مشکلات پوستی و التهابات را کاهش می دهد و سرعت بهبود بیماران قلبی را بالا می برد. اسیدهای چرب امگا 3 به طور کلی نقش پیشگیری کننده از بیماری های مزمنی نظیر بیماری های قلبی- عروقی ، دیابت نوع دوم و برخی از انواع سرطان را دارند.
خوردن ماهی های حاوی امگا 3 برای کاهش بیماری های قلبی- عروقی بسیار مفید است، زیرا این ماده مغذی میزان چربی های بد خون (LDL- کلسترول و تری گلیسریدها) را کاهش می دهد؛ میزان کلسترول خوب یا HDL را افزایش میدهد؛ تجمع پلاکت را پایین می آورد و از لخته شدن خون جلوگیری می کند؛ با کاهش سلول های اندوتلیال و تولید مشتقات پلاکت عامل رشد، از ضخیم شدن رگ ها جلوگیری می کند؛ فعالیت مشتقات شیمیایی سلول های دیواره رگ ها که باعث آرامش و باز شدن رگها می شود را افزایش می دهد؛ تولید پیام آورنده های شیمیایی به نام سیتوکسین ها را نیز کم می کند(موادی که در واکنش التهاب مربوط به سختی رگ ها نقش دارند).
ماهی تن از جهت دیگری هم برای بیماران قلبی مفید است ، زیرا با دارا بودن ویتامین B6 ، سطح هموسیستئین خون را پایین می آورد و از آسیب دیواره رگ ها پیشگیری می کند.
انجمن قلب آمریکا برای بیماران مبتلا به تری گلیسرید بالا و فشار خون بالا ، مصرف دو بار در هفته، ماهی های حاوی امگا 3 را توصیه می کند.
مصرف ماهی تن برای مبتلایان به دیابت نوع دوم هم سودمند است، البته بهتر است که این بیماران از انواع تازه یا کنسرو شده در آب (به جای روغن) استفاده کنند. همچنین خوردن ماهی غنی از امگا 3 ، حداقل هفته ای دو بار ، از پیشرفت گرفتگی رگ ها در زنان دیابتی پس از یائسگی آنان جلوگیری می کند.
مصرف ماهی تن برای دانش آموزان به خصوص در ایام امتحانات هم بسیار توصیه می شود، زیرا عملکرد مغز را افزایش می دهد.
مضرات :
ماهی تن از جمله ماهی هایی است که از میزان قابل توجهی جیوه برخوردار است. مصرف زیاد جیوه احتمال بروز برخی بیماری ها از جمله بیماری های عصبی را افزایش می دهد.
جیوه از عناصر سنگین به شمار می رود و استفاده زیاد از آن، برای بدن حکم مواد سمی را دارد. این عنصر با آنزیم های درونی بدن ترکیب و مانع از عمل آنها می شود. تجمع جیوه در بدن منجر به بروز اختلالات شنوایی ، لرزش عضلات ، بروز بی حسی عمومی و به هم خوردن متابولیسم درونی می شود و از همه مهم تر این که جیوه عملکرد سیستم عصبی را مختل می کند و به رشد بافت مغزی آسیب جدی می رساند.
به همین دلیل مصرف زیاد تن ماهی برای مبتلایان به بیماری های مغزی و عصبی و همچنین کودکان و مادران باردار توصیه نمی شود، زیرا سیستم مرکزی و عصبی جنین را که به سرعت در حال رشد است، تحت تاثیر قرار می دهد.
علی رغم تاثیر مصرف متعادل ماهی تن در پیشگیری از سرطان، مصرف زیاد و بیش از اندازه ی آن ، به دلیل داشتن جیوه، احتمال بروز سرطان را افزایش می دهد.
روش استفاده:
برای بهره بردن از فواید ماهی و جلوگیری از بروز عوارض ناشی از مصرف زیاد آن، توصیه می کنیم بیشتر از دو تا سه بار در هفته از انواع ماهی استفاده نکنید و همچنین برنامه غذایی تان فقط شامل یک نوع ماهی نباشد، بلکه در مصرف ماهی ها هم، تعادل و تنوع را در نظر بگیرید.
ماهی های رودخانه ای و دریایی بسیار مفیدتر از ماهی های کنسرو شده هستند، اما در مقایسه با غذاهای آماده و فست فودها، مصرف کنسرو تن ماهی سالم و استاندارد الویت دارد.
از سوی دیگر تاریخ مصرف کنسرو تن ماهی نکته مهمی است که نباید آن را نادیده گرفت.
کنسرو تن ماهی در صورت نگهداری در شرایط نامناسب یا انقضای تاریخ مصرف آن، به سرعت فاسد می شود و مسمومیت بسیار جدی به نام مسمومیت بوتولیسم را ایجاد می کند که می تواند حتی سبب مرگ هم گردد.
طبق توصیه کارشناسان حتما کنسرو تن ماهی را قبل از مصرف باید 20 دقیقه در آب جوشاند و سپس مصرف کرد تا احتمال مسمومیت با آن به حداقل برسد.
همچنین اگر کنسرو تن ماهی، متورم یا ضربه خورده باشد، باید از مصرف آن خودداری کرد.
ماهی از آن گروه غذاهایی است که مصرف حداقل 2 وعده آن در هفته توصیه می‌شود اما برخی خانواده‌ها به دلیل دردسرهایی که پاک کردن ماهی دارد یا طعم و بویی که میدهد چندان تمایل به مصرف آن ندارند. برخی افراد هم می‌خواهند از تفاوت ارزش غذایی ماهی تازه و کنسروی بدانند و اینکه آیا می‌توان کنسرو ماهی را جایگزین ماهی تازه کرد یا خیر؟ در ادامه‌ی این مطلب پاسخ برخی از سۆال‌های‌تان را خواهید دید.
شایعات تن ماهی حقیقت دارد؟
گاهی در حوزه سلامت غذا خبرهایی می‌شنویم که بدون توجه به صحت‌وسقم آنها و به دلیل حیاتی بودن موضوع، بسیار داغ می‌شوند. این‌گونه خبرها بیش از آنکه زنگ خطری برای مسئولان باشند، اسباب نگرانی مردم را فراهم می‌کنند. نمونه خوبی از این خبرها «فرآوری گوشت ماهی‌های مرده برای تولید کنسرو ماهی» است که هر چند وقت یک‌بار آتش آن شعله‌ور می‌شود.
این‌گونه تخلف‌ها و تقلب‌های صنعت غذا به وسیله افراد سودجو انجام می‌شود و باور اینکه تمام تولیدکنندگان می‌توانند چنین تخلف‌های سنگینی را گسترده و مداوم انجام دهند، واقعاً سخت است زیرا متقلبان به شبکه‌ای گسترده از عوامل خودی نیاز دارند و عملی کردن این نقشه‌های سودجویانه در صنایع غذایی زیر نظر وزارت بهداشت به همین راحتی‌ها نیست. فرض کنید یک کارخانه مشهور و معتبر بخواهد از ماهی مرده استفاده کند، آیا ماهی‌های مرده در این حجم زیاد در دسترس است؟ تولیدکننده از کجا باید ماهی مرده فراهم کند؟
مردم کنسرو ماهی را با نام «تن ماهی» می‌شناسند که عنوان نادرستی است زیرا کنسرو ماهی می‌تواند از انواع مختلف ماهی تهیه شود؛ مثلاً تا چند سال پیش کنسرو ماهی ساردین و کیلکا در بازار وجود داشت اما به دلیل اینکه از آنها به اندازه کافی استقبال نشد، دیگر تولید نشدند. در کشور ما، کنسرو ماهی تن طرفداران زیادی دارد. «تن» نام یک نوع ماهی نیست بلکه نام گروهی وسیع از ماهی‌هاست؛ در ایران از 4 نوع ماهی تن استفاده می‌شود؛ «گیدِر»، «زرده»، «اَسبَک» و «هَوور» که به ترتیب گران‌تر،خوشمزه‌تر و مغذی‌ترند.
در تولید کنسرو ماهی نکته‌ای وجود دارد که مردم آن را نمی‌دانند و البته تقلب هم محسوب نمی‌شود؛ اینکه تولیدکنندگان فقط در انواع سفارشی کنسرو از انواع مرغوب ماهی تن استفاده می‌کنند و در بیشتر انواع کنسرو ماهی تن موجود در بازار، ماهی‌های تن ارزان‌تر استفاده می‌شوند اما با قیمت ماهی گیدر برای مصرف‌کننده تمام می‌شود.
با توجه به گرانی کنسرو ماهی و نزدیک بودن قیمت آن به ماهی تازه آیا توصیه می‌کنید کنسرو ماهی مصرف کنیم؟
چرا که نه. به هر حال گاهی پیش می‌آید ماهی تازه در اختیارمان نباشد در این شرایط می‌توانیم از سایر فراورده‌های ماهی که ماندگاری بالاتری دارند مثل کنسرو یا ماهی منجمد استفاده کنیم. از سوی دیگر، تمام محصولات شیلاتی را نمی‌توان به صورت تازه در اختیار مردم در اقصی نقاط کشور قرار داد. مثلاً تن ماهی‌ها گروهی از آبزیان هستند که ارزش غذایی قابل‌توجهی دارند و میزان زیادی از صید آبزیان را در آب‌های جنوب، هرمزگان و بوشهر تشکیل می‌دهند.
اگر بخواهیم این ماهی را به صورت تازه به سایر نقاط کشور از جمله شهرهای غربی و تهران بفرستیم تازگی و کیفیت خود را از دست می‌دهند درحالی‌که بعد از صید با حفظ کیفیت می‌توان آنها را منجمد و بعد بلافاصله پخت و کنسرو کرد. در این شرایط کیفیت، تازگی و ارزش غذایی محصول اولیه حفظ می‌شود.
آیا کنسرو ماهی در مقایسه با ماهی تازه ارزش غذایی یکسانی دارد؟
یکسانی ارزش غذایی کنسرو ماهی در مقایسه با ماهی تازه به شرایطی که ماهی در آن منجمد و بعد فراوری شده است، بستگی دارد. اگر ماهی تازه به سرعت منجمد و در فراوری نکته‌های بهداشتی رعایت شود و شرایط و زمان پخت ماهی تازه طبق اصول پروتکل موجود باشد، تفاوت چندانی بین ارزش غذایی ماهی تازه و ماهی کنسروی وجود ندارد.
آیا نظارتی در این رابطه وجود دارد؟
بله، در درجه اول، ناظران سازمان دامپزشکی بر کیفیت صید، کمیت، بهداشت و حمل‌ونقل آن و در مرحله کنسرو کردن کارشناسان بهداشت نظارت دارند. در کنار تمام این‌ها کارشناسان فنی و بهداشتی در واحدهای تولیدی حضور دارند و بر مقررات و استانداردهایی که برای کارخانه‌ها تعیین‌شده و باید رعایت شوند، نظارت می‌کنند. البته نباید مسئولیت خود تولیدکنندگان را نیز فراموش کرد. این افراد موظف هستند مراحل پخت را بر اساس پروتکلی که در اختیار دارند، انجام داده و در مراحل گوناگون نمونه‌برداری‌های لازم را اجرا کنند.
فرض ما بر این است که این نظارت‌ها انجام می‌شود اما اگر محصولی وارد بازار شد و مشکل داشت، باید این موضوع به سمع ناظران برسد. تولیدکننده نیز مکلف است و باید پاسخگو باشد.
در رابطه با روغن داخل کنسرو آیا روغن ماهی است یا روغن جامد؟
تولیدکننده مکلف است روی کنسرو درج کند از چه نوع روغنی استفاده کرده است. در شرایط معمول، روغن ماهی می‌تواند جوابگوی روغن مورد نیاز داخل کنسرو باشد و کیفیت و قوام آن را حفظ می‌کند. تولیدکنندگان از روغن‌های دیگری مثل روغن زیتون یا روغن مایع خوراکی استفاده می‌کنند اما نظارت و تاکید بر آن است که در محصولات کنسروی از روغن‌های جامد و نباتی استفاده نشود.
آیا کنسرو ماهی حاوی افزودنی یا نگه‌دارنده است؟
کنسرو ماهی در شرایط عادی، حاوی نگه‌دارنده و افزودنی خاصی نیست مگر اینکه با توجه به ذائقه مردم برخی افزودنی‌های مجاز مثل سبزی‌ها و ادویه‌جات یا سس و… به تن ماهی اضافه شود. مطلقاً نگه‌دارنده شیمیایی در روند کنسرو کردن استفاده نمی‌شود.
نمک نیز به عنوان نگه‌دارنده و افزایش‌دهنده زمان ماندگاری محصول به کنسرو اضافه می‌شود اما میزان آن خیلی بالا نیست، البته کسانی که باید رژیم غذایی محدود از نمک را دنبال کنند بهتر است که این محصول غذایی را نخورند.
با توجه به اینکه در حال حاضر قلع گران شده، آیا ممکن است قوطی‌های مورد استفاده حاوی فلزات سنگین باشند؟
نه! درست است که قلع گران شده اما به همان نسبت قیمت کنسرو تن ماهی نیز از پارسال تاکنون گران‌تر شده است. به طور کلی، قوطی کنسرو باید از نوعی انتخاب شود که در اثر تماس محصول با سطح داخل کنسرو ترکیب‌های مضر ایجاد نشود. لعاب داخل قوطی یا از قلع است یا روی و نوع آن با توجه به نوع محصول متفاوت است. در کل، قلع و ورق‌های آلومینیوم پوشش‌های مجاز و بی‌خطری هستند.
به عنوان آخرین سۆال، بگویید یک فرد سالم در هر وعده مجاز است چه مقدار از کنسرو ماهی را مصرف کند و چند وعده خوردنش در هفته بی‌ضرر است؟
محدودیتی وجود ندارد. حتی می‌توانید برای یک خانواده 4 نفری در یک وعده، 2 عدد کنسرو مصرف کنید. اگر هدف تامین پروتئین باشد، روزانه می‌توانیم 70 گرم پروتئین (30 گرم حیوانی) دریافت کنیم. زیرا آبزیان غیر از پروتئین، ترکیب‌های دیگری مثل اسیدهای چرب غیراشباع، ویتامین‌های گروه B، E، A و سلنیوم هم دارند.
در ضمن، برخلاف سایر منابع پروتئینی مانند گوشت قرمز و مرغ، توصیه می‌شود که ماهی و فراورده‌های آن حداقل در طول هفته 2 نوبت مصرف شوند که با توجه ذائقه می‌توانیم ماهی کنسروی یا منجمد یا تازه مصرف کنیم. در هیچ منبعی قید نشده مصرف زیاد ماهی مضر است. البته باید دو نکته را مدنظر داشته باشید؛ یکی گرمی و سردی مزاج‌تان و دیگری جیوه. بنابراین، شما می‌توانید هر روز ماهی بخورید اما ذائقه‌ها اجازه نمی‌دهد تمام وعده‌ها را از آبزیان انتخاب کنیم.
منابع:سلامت