خواص دارویی و گیاهی
تریاک ماده مخدری است که در ایران به صورت گسترده در دسترس است و بالاترین شیوع مصرف را دارد. وجود مرزهای مشترک ایران با کشور افغانستان و ترکیه سبب شکل‌گیری مشکلات عدیده‌ای در رابطه با شیوع مصرف افیون‌ها و به خصوص تریاک شده است. این ماده به راحتی و با کم ترین قیمت در دسترس افراد قرار می گیرد. درباره مصرف این ماده مخدر نگرش و باورهای غلطی وجود دارد و برخی افراد بدون اطلاع از مضرات آن به سمت آن می روند و دیگران را نیز دعوت می کنند، عده ای نیز معتقدند شیره تریاک ضرر کمتری دارد و آن را مصرف می کنند. در این مطلب در مورد این دو ماده مخدر و تفاوت تریاک با شیره به اختصار مواردی را ذکر خواهیم کرد.
تریاک یا تریاق واژه ای فارسی و معادل OPIUM (آن را افیون تلفظ می کنند) و به معنای پادزهر می باشد. منشا تریاک گیاه خشخاش، کوکنار یا گوگ نار است، خشخاش شبیه به شقایق است و گل آن تبدیل به قپه ای اناری شکل می شود، ۳ کشور افغانستان، لائوس و میانمار بیشترین کشت خشخاش را دارند اما کشت این گیاه در ایران ممنوع است. سابقه مصرف تریاک طولانی است و از دوران نوسنگی از این گیاه در مصارف دارویی و پزشکی، غذایی و در مناسبتها استفاده می کردند. سومری‌ها، آشوری‌ها، مصری‌ها، یونانی‌ها، رومانیایی‌ها و ایرانیان باستان به خاطر خاصیت ضد درد تریاک از آن به عنوان قوی‌ترین ماده آرام بخش استفاده می کردند. تریاک ماده صمغ مانندی است به رنگ قهوه ای روشن متمایل به سیاه که بویی تلخ و تند مانند دارد. برای تولید آن پوسته کاسبرگ گل (غوزه یا گرز) خشخاش را خراش می دهند تا ماده شیری رنگی (اصطلاحا اشک خشخاش) از آن خارج شود، سپس این شیره در مجاورت هوا قرار گرفته و اکسید می شود و در آخر سفت شده و رنگ آن تغییر می کند که با جمع آوری این ماده، تریاک اصل که منشا تولید مخدرهایی چون هروئین، مورفین و کدئین می باشد، بدست می آید. رنگ تریاک اصل قهوه ای کم رنگ است و هرچه رنگ آن تیره تر باشد یعنی ناخالصی آن بیشتر است. این ماده مخدر از آلکالوئیدهایی چون مرفین، کدئین، نارسیین، نارکوتین، تبایین، پاپاورین، لودانیزین، کوتامین، کدامین، لودانین و تشکیل شده است که مهم ترین آن که بیشترین آسیب را به بدن وارد می کند و مقدار آن در انواع مختلف بین ۳ تا ۲۳ درصد متغیر است، مرفین می باشد و هرچه مقدار مورفین موجود بیشتر باشد آن تریاک مرغوب تر است. مصرف طولانی مدت و مداوم مرفین باعث مقاوم شدن بدن، به وجود آمدن مقاومت بدنی (تلورانس) و در نتیجه بروز اعتیاد می‌شود و سبب بروز اختلالات و عوارض جانبی می شود. تریاک طبعی سرد دارد و مصرف آن باعث اسیدی شدن خون می شود و فرد دچار سردی می شود به همین دلیل معتادان برای از بین بردن آثار آن از موادی که طبع گرم دارند استفاده می کنند.
انواع تریاک و موارد مصرف آن
۱- تریاک خام (شیره خام، تریاک شیر یا چونه): این نوع همان شیره سفید رنگی می باشد که پس از تیغ زدن گرزهای خشخاش از آن بیرون می آیند و در مجاورت هوا تغییر رنگ می دهند. این نوع، فرم دستکاری نشده تریاک است و برای بسته بندی و ارسال از آن استفاده می کنند.
۲- تریاک پرورده یا عمل شده: تریاک خام را به وسیله یکسری عملیات مخصوص معروف به تیاری (حل کردن، جوشاندن ،حرارت ،مالش و) به ماده نرم و شل که قهوه ای مایل به سیاه است تبدیل می کنند و به اشکال چانه، لول و بسته‌بندی می کنند. این عصاره که برای استعمال غیر طبی تهیه می شود گاهی در اثر خشک شدن سفت وشکننده می شود.
۳- تریاک پزشکی: در صنایع دارو سازی هر کشوری از مقدار مشخصی از دوز تریاک که به صورت گرد یا دانه های ریز درآمده، استفاده می کنند. این دانه های ریز با محلول های خاص (مثل تنتور اپیوم) مخلوط می شوند و مورد مصرف قرار می گیرند.
۴- سوخته تریاک: زمانی که فرد با وافور تریاک می کشد در نتیجه سوختن آن، موادی در محفظه سفالین وافور (اصطلاحا حقه وافور) باقی می ماند که همان سوخته تریاک است. سوخته به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه و به شکل کاملا براق و مانند تکه های قیر است که مقدار مرفین و سایر آلکالوئیدهای آن بیش از انواع قبلی می باشد.
۵- شیره تریاک یا شیره مطبوخ: برای تهیه شیره ابتدا از سوخته و تریاک به نسبت ۳ به ۱ مخلوط می کنند، در آب حل می کنند، می جوشانند، از صافی عبور می دهند تا تفاله آن جدا شود سپس مجددا می جوشانند تا قوامی سفت پیدا کند و در آخر تکه هایی سیاه رنگ و تیره به وجود می آید که طبعی گرم دارند، میزان مورفین آن بیشتر است و برخلاف سوخته تریاک که سطحی خشن و زبر دارد، شیره سطحی صاف دارد. قدرت تخدیر شیره بیش از دیگر انواع است و علائم و وابستگی شدید تری دارد. بعضی از مصرف کنندگان فکر می کنند اگر تریاک را در آب حل کنند و از صافی عبور دهند، شیره بدست آورده اند در حالیکه این تفکری غلط است و در واقع مقداری از ناخالصی آن گرفته شده است.
۶- تفاله تریاک: بخش های نامحلول که از صاف کردن شیره بدست می آیند را تفاله می گویند. تفاله به صورت پودر قهوه ای رنگ و فاقد مرفین است که باید دور ریخته شود و مورد استفاده نیست اما برخی افراد به منظور افزایش حجم مواد مخدر به عنوان ناخالصی به سایر ترکیبات اضافه می کنند.
انواع روشهای مصرف
تدخین (دود کردن به وسیله وافور و ابزارهای چپق‌مانند دیگر، سیخ و سنگ و سنجاق، قل قل، قلیان)، خوراکی (بلع و نوشیدن)، بخوری شدن (افرادی که به خاطر زندگی با فرد معتاد در معرض دود قرار می گیرند و ناخواسته اعتیاد پیدا می کنند) و تزریق. استفاده از وافور متداول ترین روش و تزریق آن خطرناک ترین روش می باشد که به صورت صد در صد جذب می شود. نوع سوخته آن نیز به صورت بلع (حب کردن) یا نوشیدنی (آب سوخته)مصرف می شود.
خوردن تریاک مصرف سنگین مواد مخدر محسوب می شود و مرحله بعد از تدخین است. در این روش قبل از خوردن، تریاک را حرارت داده و می‌پزند یا در آب حل میکنند و فقط بخش محلول در آب را می‌خورند. در اینصورت ناخالصی های موجود، در پرزهای روده و معده رسوب می کنند و ترکیبات چسبناک قیری و سیاه رنگ در معده و روده ایجاد می شوند. عوارض ناشی از مصرف خوراکی تریاک چند برابر روش های دیگر است، کوتاه شدن عمر مهم ترین عارضه آن است و تشنج (در صورت مصرف مقدار کمی بیش از تحمل بدن)، درد و پوسیدن سریع دندان، درد معده و روده، از کار افتادن کبد یا کلیه ها، کاهش سریع وزن و استفراغ (معروف به تگری زدن) عوارض دیگر آن می باشند. در نوع مصرف تدخینی نیز این ناخالصی ها به صورت رسوبات سیاهرنگ در ریه تجمع می یابند. در تزریق نیز با توجه به اینکه بخش‌های نامحلول در آب زیاد است احتمال ایست قلبی وجود دارد. بیشتر تریاک موجود در بازار خالص نبوده و وجود این ناخالصی ها شدت عوارض را بیشتر می کنند. همانطور که نوع مصرف عوارض متفاوتی دارد به همان نسبت آثار و نشئگی آن نیز فرق می کند، به عنوان مثال در صورت کشیدن به خاطر آن که بسیاری از آلکالوئید های اصلی سوخته و دود شده است، احساس نشئگی کمتری در فرد ایجاد می‌کند.
برخی از عوارض مصرف این ماده مخدر عبارتند از:
اثرات مصرف در کوتاه مدت: احساس سرخوشى، خواب‌آلودگى، رخوت و خمودى، احساس شل‌شدن عضلات، کاهش یا افزایش فعالیت جسمانى، تحریک جنسی، آرامش اعصاب، پرحرفی، اشکال در تمرکز، احساس تهوع، استفراغ، یبوست، فقدان اشتها و انقباض مردمک
اثرات مصرف در بلند مدت: فرد دیگر احساس سرخوشی و آرامش اولیه را ندارد، ناراحتی های معده و روده، ناراحتیهای ریوی، بیماریهای دهان و لثه، تغییرات خلقی، اختلالات روان تنی، اختلال در تکلم، اختلال در حافظه و از بین رفتن حضور ذهن، کاهش شدید انگیزه جنسى، پایین آمدن تحمل، پرخاشگری، وابستگى، سستی اراده، بی‌تفاوتی نسبت به اطراف و دیدن رویاهاى نامطلوب در خواب و طبق گفته پزشکان احتمال ابتلا به هپاتیت، ایدز، سرطان روده و معده در این افراد بیشتر است. در صورت مصرف زیاد و مسوم شدن حیات شخص به مخاطره می افتد و علائمی چون عدم پاسخ به تحریک دردناک، اغماء، تنفس ضعیف، سرد شدن بدن، کاهش شدید فشار خون، شوک و کندشدن ضربان قلب بروز می کند.
شیره تریاک
همانطور که بیان کردیم، شیره نوعی ماده مخدر قوی است که از تریاک و سوخته آن تهیه می‌شود و اثرات بسیار سنگین تر و وحشتناک تری دارد، همچنین ترک آن بسیار مشکل تر می باشد. برای تهیه شیره از سوخته ابتدا سوخته را خوب می کوبند تا به شکل پودر درآید سپس آنرا در آب داغ حل می کنند و حرارت می دهند و از صافی عبور می دهند سپس محلول بدست آمده را مجددا می جوشانند تا به ماده ای سفت به رنگ سیاه دست پیدا کنند که در اثر جوشیدن تغییر رنگ داده و سیاه شده است. دوام این ماده از تریاک کمتر است اما عملکرد آن سریع تر می باشد، مانند هروئین زود نشئه می کند و زود هم خماری به وجود می آید. میزان مرفین و کدئین شیره بیشتر است زیرا شیره از ترکیبات محلول در آب تریاک تشکیل می‌شود و مرفین، کدئین و برخی از آلکالوئیدهای مؤثر اصلی آن، حلالیت بالایی در آب دارند و چون در آب حل می شوند از صافی عبور کرده و غلظت آن‌ها در شیره افزایش می یابد. اما ترکیباتی از تریاک که نامحلول در آب هستند مثل پاپاورین و نوسکاپین، در شیره وجود ندارند.
برای استعمال شیره از دو روش، تدخین و کشیدن (سیخ و سنگ و سنجاق، نگاری) و خوراکی (بلعیدن و حل کردن در مایعات و نوشیدن) استفاده می کنند. نگاری از ابزار شیره کشی و شبیه چپق می باشد، با توجه به قدرت تخدیر شیره مصرف کننده دچار سرگیجه و تهوع می شود و امکان دارد سقوط کند به همین دلیل این افراد به صورت دراز کشیده و با کمک ساقی مواد مصرف می کنند.