خواص دارویی و گیاهی
نشان‌گذاری
عجب سازنده ی این علامت عرب دولاب است
فواید
جنگل دارای فواید بیشماری است که بشر بیشتر آنها بر زندگی بشر اثر مثبتی می‌گذارند. در جنگلها انواع قارچ‌ها، میوه‌ها و حتی ساقه‌های گیاهان و درختان دیده میشود که غذای عدهٔ زیادی از انسان‌ها را تشکیل می‌دهند. درختان جنگل گاز دی اکسید کربن هوا را دریافت میکنند و طی عمل فتوسنتز، آن را تبدیل به اکسیژن میکنند. همچنین چوب درختانی جنگلی در ساختمان سازی، تهیهٔ کاغذ و تهیهٔ وسایل منزل کاربرد دارد. جدای از همهٔ این‌ها، سایهٔ درختان جنگلهای انبوه، هر آدمی را از گرمای طاقت فرسا نجات می‌دهد!
تخریب جنگلها
در جنگلهای طبیعی شروع سیکل تمامی و تحملی در جنگل و به تبع آن روند توسعه و پایداری در اکوسیستم‌های جنگلی همراه با مرحله تحولی «تخریب» همراه‌است. بنابراین یک درخت جنگلی پس از رسیدن به سن دیر زیستی فیزیولوژیک، یعنی زمانی که اندامهای مختلف یک درخت جنگلی در نتیجه کهولت سن و پیری، دچار نارسایی شدند، در نتیجه اختلالاتی که در فعالیتهای بیولوژیکی گیاه حادث میشود، که نماد ظاهری آن خشک شدن شاخه‌ها و اندامهای قسمت‌های هوایی درخت (تاج)، کوچک شدن سطح تاج پوشش درخت، پوسیده و توخالی شدن تنه در اثر حمله آفات و بیماریها خواهد بود. در چنین شرایطی با حدوث یک باد سنگین و با بارش سنگین نزولات جوی (بخصوص برف)، ایجاد زلزله، صاعقه، زمین لغزش و سایر عوامل تخریب طبیعی، درختان مزبور افتاده و در نتیجه حرفه‌هایی در تاج پوشش جنگل ایجاد میشود که در واقع روندهای تحولی در جنگلهای دست نخورده (جنگل بکر) از همین نقطه آغاز میشود. (دلفان اباذری ۱۳۸۱). این مرحله تحول می‌تواند به طور نسبی طولانی (در یک سیکل طبیعی) و یا کوتاه مدت (در نتیجه حدوث عوامل غیر مترقبه طبیعی) باشد (Emborg و همکاران ۲۰۰۰).
به دنبال ایجاد حفره در توده‌های جنگلی و تابش نور بر عرصه رویشگاه با مساعد بودن شرایط رویشگاهی و وجود بذر مناسب (به لحاظ کمی و کیفی)، گروههای زادآوری به تدریج حفره‌های موجود را پوشش می‌دهند که این مرحله از تحول را تحت عنوان «مرحله تحولی تجدید حیات» نامیده میشود. گروههای زادآوری به مرور زمان و در نتیجه رقابت بین آنان بر میزان رشد قطری و ارتفاعی خود می‌افزاید و در این مرحله تعداد قابل توجهی از نهالها مغلوب واقع شده و به تدریج حذف می‌شوند. ولی پایه‌های موجود بر میزان رشد خود همچنان خواهند افزود، این مرحله را در اصطلاح«مرحله تحولی صعود و افزایش رشد» یا «مرحله تحولی تشکیل توده» نامیده میشود. توده‌های جوان تشکیل شده در حفره‌ها، در مراحل اولیه به صورت یک جنگل جوان نسبتاً همسال به نظر می‌رسند که در اصطلاح تحت عنوان «فاز جنگل جوان» نامیده می‌شوند. در این توده‌ها به تدریج برخی از پایه‌ها که از شرایط رویشگاهی مطلوب تری مانند نور، رطوبت، خاک، جهت و… بهره مند هستند از نظر رشد قطری و ارتفاعی از سایر پایه‌ها پیشی گرفته و ضمن ایجاد تفاوت آشکوب، تفاوتهایی نیز از نظر قطر نمایان می‌سازند. در این مرحله جنگل دارای ساختار پلکانی خواهد بود و به عبارت دیگر درختان با قطر و ارتفاع متفاوتی در عرصه جنگل دیده می‌شوند که در اصطلاح این وضعیت را تحت عنوان «فاز تک گزیده» می‌توان نامگذاری نمود. با عبور از این مرحله و به تدریج درختان موجود در توده جنگلی به یک ساختار مشخصی می‌رسند که در آن درختان موجود دارای ارتفاع نسبی برابر (یک آشکوبه) و از نظر قطری نیز نزدیک به هم هستند. در این وضعیت جنگل به ظاهر به توده جنگلی همسال نزدیک است که از آن تحت عنوان «جنگل همسال دروغین» نیز اسم برده میشود، که این مرحله تحت عنوان «مرحله تحولی اپتیمال» نامگذاری میشود. تحولات در جنگل چنانچه تحت مداخلات شدید انسانی قرار نگیرد در جنگلهای طبیعی شمال ایران در یک سیکل طبیعی حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال به درازا می‌کشد (دلفان اباذری ۱۳۸۱ و Korpel ۱۹۹۵). اما در جنگلهایی که تحت مدیریت قرار می‌گیرند، دخالتهای علمی سبب آن میشود که طول هر یک از این مراحل تحولی را کوتاهتر نموده و در ضمن ارزش‌های تولیدی درختان جنگلی را نیز افزایش می‌دهند.
نمونه‌های جنگلی
به طور کلی جنگل به بیوم‌هایی گفته میشود که درختان و سایر گیاهان چوبی در آنها غالب هستند. جنگلها بر اساس خصوصیات گوناگونی دسته بندی شده‌اند. بر حسب عرض جغرافیایی، جنگلها را به سه نوع یا تیپ عمده دسته بندی میکنند که هر یک از این انواع، خود به گروههای کوچکتری تقسیم می‌گردند. این سه نوع جنگل بر اساس طبقه بندی بر حسب عرض جغرافیایی عبارتند از: جنگلهای حاره‌ای یا گرمسیری، جنگلهای معتدله، جنگلهای شمالی یا تایگا.
جنگلهای معتدله در شرق آمریکای شمالی، شمال شرقی آسیا و غرب و مرکز اروپا به چشم می‌خورند. فصل‌های مشخص با یک زمستان مشخص، خصوصیت این جنگلها هستند. آب و هوای این جنگلها معتدل است و یک فصل رویش ۲۰۰-۱۴۰ روزه در آنها وجود دارد. دما از ۳۰- درجه تا ۳۰ درجه سانتی گراد متغیر است و میزان بارندگی سالیانه ۱۵۰۰-۷۵۰ میلی متر می‌باشد. خاک این جنگلها حاصلخیز است و به وسیله تجزیه بقایای گیاهی و جانوری، غنی شده‌است. چتر یا سایه بان جنگلهای معتدله تراکم متوسط دارد و به نور خورشید اجازه نفوذ می‌دهد و در نتیجه، در طبقه زیرین این جنگلها پوشش گیاهی متنوع، غنی و بسیار توسعه یافته‌ای می‌روید و جانوران در طبقات مختلف این جنگلها زندگی میکنند. پوشش گیاهی جنگلهای معتدله با ۴-۳ گونه درختی در هر کیلومتر مربع مشخص میشود. خصوصیت درختان این جنگلها برگ‌های پهنشان است که هر ساله می‌ریزد. گونه‌هایی از بلوط، گردو، شوکران، راش، لاله درختی، صنوبر، نارون، افرا، بید و انواع گیاهان علفی که در بهار گل می‌دهند از جمله گیاهان این جنگلها هستند. پوشش جانوری این جنگلها با خرگوش‌ها، سنجاب‌ها، انواع راسوها، پرندگان، گوزن، شیرکوهی، گرگ جنگلی، روباه، خرس سیاه و انواعی از گربه‌های وحشی مشخص میشود.
جنگلهای معتدله در یک طبقه بندی کوچکتر، برحسب توزیع فصل بارندگی شان، به جنگلهای مرطوب پهن برگ همیشه سبز و مخروطیان، جنگلهای خشک مخروطیان، جنگلهای مدیترانه‌ای، جنگلهای معتدل مخروطیان و جنگلهای بارانی پهن برگ معتدل تقسیم می‌گردند.
در حال حاضر، جنگلهای معتدله فقط در نواحی پراکنده و اندکی در جهان باقی مانده‌اند.
جنگلهای شمالی یا تایگا بزرگترین بیوم خشکی هستند. این جنگلها در بین عرض‌های جغرافیایی ۵۰ و ۶۰ درجه شمالی در کمربندی پهن در اوراسیا (اروپا و آسیا) و آمریکای شمالی یافت می‌شوند: دو سوم در سیبری و بقیه در اسکاندیناوی، آلاسکا و کانادا. فصل‌ها در جنگلهای شمالی به تابستان‌های نسبتاً گرم، مرطوب و کوتاه و زمستان‌های خشک، سرد و طولانی تقسیم شده‌اند. طول فصل رویش در این جنگلها ۱۳۰ روز است. در جنگلهای شمالی یا تایگا، دماها بسیار پایین هستند. بارندگی عمدتاً به صورت برف است و به ۱۰۰۰-۴۰۰ میلی متر در سال می‌رسد. خاک دارای ضخامت اندک، فقیر از مواد غذایی و اسیدی است. سایه بان یا چتر این جنگلها به شکلی است که نور اندکی اجازه نفوذ پیدا میکند و در نتیجه، طبقه زیرین محدود شده و فقیر است. پوشش گیاهی جنگلهای شمالی عمدتاً شامل مخروط داران همیشه سبز و مقاوم به سرماست که برگ‌های سوزنی شکل دارند. کاج، صنوبر و سدر از جمله این گونه‌های گیاهی هستند. پوشش جانوری این جنگلها شامل جانورانی از جمله دارکوب‌ها، بازها، موش، خرس، گربه وحشی، روباه، گرگ، گوزن، موش‌های پوزه دار، خفاش‌ها، راسو، انواعی از خرگوش‌ها و انواعی از سنجاب‌ها می‌باشد. قطع درختان به طور گسترده که همچنان در جنگلهای شمالی ادامه دارد می‌تواند به زودی منجر به نابودی کامل آنها گردد.
در طول ساحل غربی آمریکای شمالی، آب و هوای مرطوب و معتدل، جنگلهای کاج بارانی را که از آلاسکا تا شمال کالیفرنیا امتداد یافته‌اند بوجود آورده‌است. این جنگل منحصر به فرد، مدتهای مدید در معرض تهدید بوده‌است زیرا می‌توان از درختانش برای سوخت و کاغذ سازی استفاده کرد. حدود ۹۰ درصد ازجنگلهای اولیه اکنون کاملاًَ از بین رفته‌اند. گرچه جنگلهایی که درختانشان قطع شده‌اند معمولاَ دوباره کاری می‌شوند، اما رستنی‌های جدید، حیات وحش کمتری را نسبت به جنگلهای اولیه در خود پناه می‌دهند.
گر چه بعضی از نواحی جنگلهای شمالی برای سوخت و کاغذ سازی قطع شده‌اند این منطقه از بسیاری از تغییراتی که برای انواع دیگر جنگلها رخ داده گریخته‌است. حدود ۱۲۰۰۰ سال پیش، اواخر دوران یخبندان که یخچالهای طبیعی، عقب نشینی کردند جنگلهای شمالی اندک اندک به سمت شمال پیش رفته‌اند. قسمت‌های عظیمی از این جنگلها بر روی خاک یخ زده که به جز در قسمت سطحی در طول تابستان، همیشه یخ زده هستند رشد میکنند.
جنگلها اهمیتی حیاتی دارند زیرا مأوای متنوع ترین جوامع زیستی جهان و غنی ترین تنوع زیستی زمین هستند. در درون جنگلها تعداد زیادی از داروهای بالقوه و هزاران هزار گونه دیده نشده و کشف نشده، پنهان هستند. همچنین جنگلها توانایی تعدیل آب و هوای جهان را دارند و شرایط آب و هوایی کل زمین را پایدار نگه می‌دارند. این نقش آنها به حدی مهم است که تخریب آنها می‌تواند موجب تغییراتی در مقیاس عظیم و گسترده در آب و هوای کره زمین شود.
با کمال تأسف، قطع درختان بسیاری از جنگلهای معتدله باستانی و دارای قدمت طولانی را که اهمیت حیاتی برای ما و برای تمامی گونه‌های زیستی جهان دارند رو به نابودی برده‌است. تقاضای فزاینده برای مسکن، کاغذ و انواع محصولات چوبی از حفاظت مطلوب جنگلها جلوگیری کرده‌است و تنها عاملی که می‌تواند جلوی نابودی کامل آنها را بگیرد استفاده عاقلانه تر و محتاطانه تر از جنگلها و تلاش گسترده و جدی برای کاشت مجدد درختان در آنهاست. بهره برداری بی رویه از چوب‌های درختان جنگلها، جنگل زدایی و کشاورزی به صورت سوزاندن زمین و به طور ضربتی در این بیوم‌ها و چرای بیش از حد دام در آنها ضربات مهلکی بر این بیوم‌های ارزشمند هستند. تقاضای روزافزون انسان برای محصولات گوشتی به این وقایع دامن می‌زند. تخریب جنگلها طی سال‌ها در حد وسیع و با سرعتی هولناک اتفاق افتاده‌است و در حال حاضر بسیاری از جنگلها را از دست داده‌ایم و آینده بقیه آنها در گرو این است که انسان، این گونه خردمند! هر چه سریعتر از خواب غفلت بیدار شود و بقایای این گنج گرانبهای هستی را از نابودی مطلق نجات دهد.
جنگل منطقه ای است که درختان پوشش گیاهی چیره را در آن تشکیل می دهند. در واقع جنگل باغی وسیع و طبیعی که در آن گیاهان متنوع یکساله و چند ساله ، بزرگ و کوچک ، درخت و درختچه به طور خودرو می رویند و یک جامعه گیاهی را بوجود می آورند. اعضای این جامعه گیاهی همواره برای تامین نیازهای خود از قبیل آب ، نور و مواد غذایی، می کوشند تا پایدار و متعادل بمانند. در جنگل غیر از گیاهان، جانوران بسیار اعم از پرندگان، پستانداران، حشرات، بند پایان و موجوداتی نظیر قارچ ها، باکتری ها و میکروب ها نیز زندگی میکنند. جنگل در اعتدال آب و هوای محیط اثر زیادی دارد. سرمای زمستان و گرمای تابستان را کاهش می دهد. جنگل و درخت را دستگاه تنفسی زمین می نامند، زیرا گاز کربنیک هوا را گرفته و اکسیژن کافی را در اختیار موجودات زنده می گذارد. جنگل اولین چراگاهی است که بشر در آن به دامپروری پرداخته است.جنگل در همه ی اعصار برای انسان دارای اهمیت ویژه ای بوده است. نکته ی قابل تعمق رابطه ی موجود بین تمدن و جنگل می باشد. جنگل همواره یک منبع مهم اقتصادی بوده است. چوب از مواد عمده ساختمانی و منبع عمده تامین هیزم برای شهر ها و شهرک ها و مناطق روستایی بوده و راه ظهور تمدن را هموار کرده است. حتی امروز نیز جمعیتی از مردم جهان برای پخت و پز خود به هیزم وابسته اند. در بسیاری از کشور های در حال توسعه چوب سوخت اصلی محسوب می شود. جنگل تاثیر غیر مستقیم نیز بر انسان دارد. فرسایش خاک را کند و منابع آب را در آبخیزهای عمده تامین می کند و وضعیت تامین آب شهر ها را بهبود می بخشد. جنگل از نظر تفریح، شکار و تماشای پرندگان و حیات وحش نیز اهمیت دارد. تاثیر جنگل در سطح منطقه ای و جهانی بر آب و هوا اهمیت دارد. جنگل زدایی خاک را بی ثبات می کند، میزان ریزش کوه ها را بالا می برد و بر مقدار رواناب و بار رسوبات رود خانه ها می افزاید. جنگل زدایی به سیل می انجامد و سیلاب ها میلیارد ها دلار خسارت بر جای می گذارند.
تامین اکسیژن در کره ی زمین
– زندگی بر روی کره ی زمین با گیاهان آغاز شد، اولین موجودات زنده بر روی زمین گیاهان پست مثل خزه ها، جلبک ها و قارچ ها بودند. پس از گذشت زمان بسیار طولانی سرخس ها توانستند در کنار خزه ها و جلبک ها رشد کنند.
– در دوران سرخس ها حیوانات در روی کره ی زمین وجود نداشتند، زیرا وجود گاز کربنیک در جو زمین اجازه زیست به جانداران نمی داد.
– ظهور حیوانات در سطح زمین و زندگی جانوران بی شمار بر روی زمین همگی از برکت وجود جنگل و درخت و پوشش گیاهی زمین بوده است که از میلیون ها سال قبل مانند کارگاهی عظیم هوای کره زمین را تصفیه می کردند.
– پیدایش انسان و ادامه حیات او مثل جانداران دیگر، وابسته به وجود جنگل بوده است و بشر اولیه از میوه درختان و نیز از طریق شکار حیوانات وحشی تغذیه می کرد. با پوست و برگ درختان خود را می پوشانید و در پناه درختان از سرما و گرما و باد و باران خود را محافظت می کرد.
– با شروع کشاورزی و دامداری، انسان برای به دست آوردن زمین بیشتر برای کشاورزی و دامداری شروع به قطع درختان کرد و نابودی جنگلها از همان زمان شروع شد و سطح جنگلها رو به کاهش گذاشت
تامین غذا برای جانوران
– ریشه، ساقه و شاخ و برگ درختان تامین کننده غذای حیوانات گوناگون جنگل است.
– حیوانات گوشتخوار جنگل، با شکار حیوانات گیاهخوار جنگل قادر به ادامه حیات هستند.
– جنگل پناهگاه و زیستگاه حیوانات است. آسیب دیدن زیستگاه می تواند موجب نابودی این جانوران شود.
– ببر زیبای مازندران به دلیل شکار مفرط آن توسط انسان و همچنین بر هم خوردن زیستگاهش از حدود چهل سال پیش نابود گردیده است.
جنگل های بارانی، زیستگاه بزرگ جانداران
– جنگل های بارانی در جاهایی پدید می آیند که ریزش باران و درجه حرارت هوا بالاست و این دو عامل با هم و همزمان هستند.
– بیشتر جنگل های بارانی در کشورهای فقیر قرار دارند. افراد زیادی در این کشور ها شغل یا زمینی برای کشت ندارند، آنها به مناطقی از جنگلها مهاجرت می کنند و درختان را قطع می کنند و گیاهان را می سوزانند و از زمین های آن برای کشت محصولات کشاورزی برای تغذیه خودشان استفاده می کنند.
– وقتی درختان جنگلهای بارانی قطع شوند و از بین بروند، خاک آن که برای کشاورزی استفاده می شود به زودی ضعیف می شود و محصولات کشاورزی کمتری به دست می دهد. بنابراین کشاورزان قطعات دیگری از جنگل های بارانی را از بین می برند با محصولات بیشتری به دست آورند. این امر موجب نابودی جنگلهای بارانی میشود.
– بیشتر آبهای جهان از جنگلهای بارانی تولید می شود. درختان آب را از خاک می گیرند و بیشتر آب جذب شده را از طریق برگ هایشان به هوا باز میگردانند. این آب ها باران های بیشتری تولید میکند. با قطع درختان ، آب باران به جای اینکه به هوا بازگردد هرز میرود و در عوض در جایی که جنگل های بارانی از بین می روند، باران کم میشود.
– بیشتر جنگل های بارانی به سرعت در حال از بین رفتن هستند. تنها در ماداگاسکار و ایسلند نیمی از جنگلهای بارانی قطع شده است.
– جنگل های بارانی در آمریکای جنوبی، بخشی از آسیا و آفریقا قرار دارند.
– جنگل های بارانی فصل خشک ندارند و درختان این جنگلها اغلب پهن برگ و غول پیکر هستند و درخت سوزنی برگ در آنها به ندرت درده میشود.
– چوب درختان جنگل های بارانی مرغوب و بسیار با ارزش است و متاسفانه یکی از عوامل اصلی قطع درختان ، همین است.
پیشگیری از وقوع سیلاب
_ خاک های جنگلی به علت پوشیده بودن با انواع رستنی ها و همچنین به سبب وجود برگ های پوسیده و مواد گیاهی و بقایای جانوران در سطح جنگل دارای سوراخ ها و منافذ فراوان است. در واقع خاک های جنگلی بافتی شبیه به اسفنج دارند به همین دلیل آب باران را جذب کرده و در خود نگاه می دارند.
_ شاخ و برگ درختان جنگل از شدت برخورد باران با خاک جنگل می کاهد، بنابراین باران به آرامی بر سطح خاک می بارد و بتدریج جذب آن شده و به عمق خاک نفوذ می کند. آب در عین عبور از لایه های زمین تصفیه شده و به مخازن آب زیرزمینی افزوده می شود و به صورت چشمه های آب گوارا در سطح زمین ظاهر می شود.
_ جنگل ها مانع از فرسایش خاک و شسته شدن و حمل آن به رودخانه ها می شوند. گل آلود شدن آب رود خانه ها و رسوب خاک و گل در مخازن پشت سد ها، میلیاردها دلار خسارت به بار می آورد.
_ حدود 40% کشاورزان جهان سوم برای آبیاری مزارع و تامین آب مورد نیاز دام های خویش به آبخیز های جنگلی وابسته اند.
پیشگیری از افزایش درجه حرارت زمین
_ درختان با استفاده از نور خورشید و جذب گازکربنیک هوا از طریق برگ ها و جذب آب و املاح معدنی از طریق ریشه های خود و سبزینه برگ، غذا تولید میکنند. هنگام غذا سازی( فتوسنتز) مقدار زیادی اکسیژن تولید می شود. بنابر این گیاهان هنگام غذا سازی برای خود، هم گازکربنیک هوا را می گیرند و هم اکسیژن تولید می کنند.
_ جنگل ها با جذب و بی اثر کردن گاز های گلخانه ای از افزایش درجه حرارت کره ی زمین جلوگیری می کنند.
_ گاز های گلخانه ای عبارتند از گازکربنیک، متان ، اکسید های ازت و کلروفلوروکربنها. این گازها در اطراف زمین حالت گلخانه ای ایجاد کرده و مانع خروج گرما می شوند.
_ هر قدر وسعت جنگل ها و درختان آن بیشتر باشد با مصرف شدن دی اکسید کربن حجم این گاز در جو کمتر شده و اکسیژن بیشتری در کره ی زمین تولید می شود.
_ هر هکتار جنگل سالانه 5 تن گاز کربنیک جذب کرده و 5/2 تن اکسیژن تولید می کند.
_ در صورتی که بخواهیم مقدار کربنی که به وسیله جنگل های استوایی جذب می شود، با وسایل دیگر از جو زمین دور شود، هزینه ای معادل 7/3 هزار میلیارد دلار لازم داریم.
9