در ادامه‌ی بررسی انواع رنگهای مورد مصرف در قالیبافی ، انواع دندانه دادن را مورد بحث قرار میدهیم.
موادی هستند که برای تثبیت و رنگ پذیری بیشتر الیاف استفاده می شوند.
روش عمل آنها به این صورت است که با بوجود آوردن منافذی در سطح الیاف باعث نفوذ بیشتر رنگ به الیاف میشوند و به طور کلی برای جذب بیشتر رنگها و تثبیت آنها از دندانه ها باید استفاده کنیم چون حتی رنگهای طبیعی بدون استفاده از دندانه ها جذب کار الیاف نشده و رنگرزی الیاف با این رنگها بدون استفاده از دندانه ها از ثبات کافی برخوردار نخواهد بود و در نهایت دندانه ها جذب بیشتر و بهتر رنگها را فراهم میکنند.
دندانه ها به طور کلی به ۲ دسته نباتی و معدنی تقسیم می شوند:
این دندانه ها از قسمتهای مختلف بعضی از گیاهان تانن دار بدست می‌آیند. تانن در پوست و میوهٔ تعداد زیادی از گیاهان مخصوصا پوست درختان بلوط و سماق موجود است.
زاج سیاه در رنگرزی
تانن ها یا به صورت طبیعی در گیاهان وجود دارند و یا به صورت پاتولوژیک و معمولی در بافتهای گیاهی یافت می شوند که در حالت پاتولوژیک بر اثر نیش حشرات ایجاد می شوند که در این حالت به آنها “مازو” میگویند، از مازوها برای تهیه رنگهای سیر استفاده میشود.
این مواد اغلب املاح فلزات قابل ترکیب در آب هستند که برخی از آنها رنگی و برخی از آنها بدون رنگ هستند.
دندانه‌های فلزی رنگی شامل: املاح کروم، مس، کبالت و دندانه‌های بی رنگ، شامل املاح آلومینیوم، قلع، روی و نیکل میباشند.
دندانه‌های معدنی در حمام رنگرزی با رنگها، ترکیب شیمیایی بین رنگ و الیاف برقرار میکنند و موجب میشوند رنگ به داخل الیاف نفوذ نماید و تثبیت شود.
به طور کلی در ایران، زاج ها مهمترین مواد دندانه ای میباشند که به صورتهای زاج سفید، زاج سیاه و زاج سبز و زاج کبود یافت می شوند.
۱- زاج سفید: سولفات مضاعف پتاسیم و آلومینیوم می باشد که در آب حل میشود ولی در الکل حل نمیشود، انواع مختلفی دارد و استفاده از آن در ایران از قدمت زیادی برخوردار میباشد. استفاده بیش از حد آن در رنگرزی باعث در هم رفتگی و چسبندگی پشمها میگردد.
هنگام استفاده از زاج سفید بهتر است که در صورت امکان از آب سنگین استفاده نشود، چون آب سنگین باعث رسوب آن شده و قدرت زاج را کاهش میدهد و به خاطر همین، هنگام رنگرزی با زاج سفید و استفاده از آب سنگین بهتر است از کروم دوتارتر استفاده شود.
2- زاج سیاه (سولفات مضاعف آهن): از این نوع زاج در مواردی که بخواهیم رنگ دلخواه، تیره (سیاه و موشی) باشد استفاده میکنیم چون باعث تیره شدن رنگها می شود. این نکته را باید مورد توجه قرار داد که هنگام مصرف زاج سیاه، مصرف آن باید کم و مدت زمان توقف در حمام باید کوتاه باشد.
3- زاج سبز: به زاج آهن یا سولفات آهن به علت رنگ سبزی که دارد زاج سبز گویند. از آن برای تهیهٔ رنگهای سبز استفاده میشود.
۴- کات کبود یا سولفات مس: یکی از دندانه‌های رنگی می باشد که از آن برای تهیهٔ رنگهای بنفش کمرنگ استفاده میشود یکی از عیوب آن این است که مقاومت الیاف را کاهش میدهد و در هنگام استفاده از آن باید دقت کرد.
این مادّه به صورت “کلرور استانو” که پودر سفیدرنگی است، موجود میباشد و برای رنگهایی که در مایهٔ زرد و نارنجی هستند استفاده می شود. این دندانه موجب زبری و شکنندگی الیاف می شود و در هنگام استفاده از آن باید به این امر توجه نمود.
مهمترین دندانهٔ رنگهای مصنوعی میباشد در طبیعت به صورت کانی کروم آهن موجود است.
انواع آن عبارتند از : دندانهٔ کروم شیرین، دندانهٔ کروم ترش، دندانه کروم احیاء شده که نوع اول و سوم از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. همهٔ ترکیبات کروم مانند بیکروماتها (بیکروماتهای سدیم و پتاسیم) و کروماتهای سدیم رنگین هستند.
به طور کلی به ۳ روشی انجام میشود:
۱- دندانه دادن توأم با رنگرزی
2- دندانه دادن پس از رنگرزی
۳- دندانه دادن پیش از رنگرزی
در بین ۳ طریق فوق “دندانه دادن پیش از رنگرزی” متداول‌ترین نوع دندانه دادن است، به این صورت که ابتدا الیاف را دندانه و سپس رنگ می کنند.
رنگرزی الیاف یکی از عوامل مهمی است که در تعیین کیفیت فرش نقش بسزایی دارد که باید در نهایت دقت و مهارت صورت بگیرد و بهتر است که نکات زیر را مورد توجه قرار داد:
۱- از ابزار و وسایل مناسب، سالم و تمیز استفاده شود؛ به طور مثال بهتر است که پاتیل‌هایی که قرار است الیاف به رنگ روشن در آن رنگ شوند جدا از پاتیل‌هایی باشند که در آنها الیاف با رنگ تیره، رنگ می شود. در ضمن از انباشته نمودن بیش از حد الیاف در داخل پاتیل جلوگیری میکنیم چون در صورتی که مقدار الیاف از ظرفیت پاتیل بیشتر باشد خامه ها به طور مناسب و یکنواخت رنگ نشده و ممکن است باعث بروز دو رنگی وابُرش شود.
۲- تناسب صحیح بین مقدار مادهٔ رنگی، وزن الیاف و مقدار آب رعایت گردد و برای دقت بیشتر بهتر است که از ترازوی دقیق و ظروف مدرج مناسب استفاده شود چون هرگونه بی دقتی باعث میشود که الیاف درست رنگ نشوند و دو رنگی و رگه‌دار شدن بوجود آید.
۳ – رعایت نمودن مدت زمان رنگرزی: برای رنگرزی صحیح لازم است که مدت به جوش آمدن حمام رنگ رعایت شود. چون همان‌گونه که در مباحث قبلی گفته شد از اعمال دندانه، طولانی نمودن مدت زمان به جوش آمدن حمام رنگ است که باعث می شود، رنگ بهتر جذب الیاف شود. در ضمن باید درجه حرارت حمام رنگ به طور مرتب کنترل شود تا عمل رنگرزی به بهترین نحو انجام شود.
۴- در صورت امکان و در صورت وجود تجهیزات مدرن بهتر است که الیاف قبل از ریسیدن رنگ شوند چون در این صورت رنگ بهتر جذب الیاف خواهد شد.
۵- در پایان عمل رنگرزی خامه ها را باید بطور مناسبب شست و خشک نمود و بهتر است عمل خشک نمودن، در محیط تمیز و بهداشتی و دور از آفتاب انجام شود.
در ضمن بهتر است با توجه به امکانات، الیاف را آویزان کرد تا تمام سطوح الیاف به طور یکنواخت خشک شوند و از انباشته نمودن الیاف بر روی هم خودداری شود چون باعث کپک زدن و پوسیدگی الیاف خواهد شد.
پیگیری سفارشات:03442265883
محل فروشگاه
کاروانسرا
در فرایند رنگرزی عملیاتی وجود دارد که به آن دندانه کردن می گویند یعنی با استفاده از یکسری مواد طبیعی و یا مصنوعی ثبات و ماندگاری رنگ روی الیاف و کالای رنگرزی افزایش پیدا می کند. برخی از این مواد منشاء معدنی داشته و برخی نباتی هستند. دندانه های معدنی با آب ترکیب شده و برخی حاوی رنگ و برخی دیگر رنگ ندارند. مثلا املاح مس و یا کبالت رنگ دارند و در مقابل زاج سفید بی رنگ است.(دندانه در رنگرزی چیست؟) آب مورد استفاده برای ترکیب با دندانه های معدنی نباید خیلی سنگین بوده و املاح زیادی داشته باشد چون باعث رسوب دندانه می شود. برخی دندانه های معدنی شامل موارد ذیل است:
زاج سیاه در رنگرزی
ترکیب آلومینیوم و پتاسیم را زاج سفید می گویند. زاج سفید باید با آب سبک استفاده شود و یکسری مواد کمکی هم برای بهتر شدن فرایند به دندانه اضافه می شود. جوهر ترشک، کروم دوتارتر، جوهر لیمو و سرکه برخی از این مواد کمکی هستند. هنگام استفاده از دندانه های معدنی مانند زاج سفید باید مدت زمان استفاده مورد توجه قرار بگیرد چون استفاده طولانی مدت از برخی از آنها باعث کدر و تیره شدن کالای رنگرزی می شود.
کروم یکی از دندانه های معدنی مهم است که زیاد استفاده می شود. به سه روش از این دندانه استفاده می کنند. حمام دندانه کروم شیرین، حمام دندانه کروم ترش و حمام کروم احیاء سه روش نام برده شده هستند
مس املاح زیادی دارد اما زاج سبز یا مس سولفات ترکیبی از آن است که به عنوان دندانه معدنی در فرایند رنگرزی مورد استفاده قرار می گیرد. مس را بیشتر برای دندانه کردن رنگ های طبیعی استفاده می کنند و کمتر برای رنگ های مصنوعی استفاده می شود. برای استفاده مواد کمکی به همراه مس نباید از اسید های قوی استفاده کرد چون باعث می شود، کالای رنگرزی کدر و بد رنگ شود
قلع به عنوان یک دندانه معدنی باعث بوجود آمدن رنگ های شفاف و روشن می شود.(انواع دندانه) وجه تمایز دندانه کروم با قلع ثبات در برابر نور خورشید است. ثبات قلع در برابر نور به اندازه کروم نیست.
دندانه معدنی نیکل و کبالت ثبات خوبی در برابر نور و شستشو دارند و البته خیلی زیاد در فرایند رنگرزی استفاده نمی شوند. دو نکته در هنگام استفاده از این دندانه معدنی باید مد نظر قرار بگیرد اول اینکه مواد کمکی نباید اسید های معدنی باشند و بعد اینکه آب مورد استفاده هم نباید سنگین باشد
این دندانه معدنی سبب تیرگی کالای رنگرزی می شود. زاج سیاه و یا سولفات آهن باید به مدت کمی در تماس با کالای رنگرزی و در حمام دندانه قرار بگیرند تا رنگ مورد نظر به دست آید. رنگ ایجاد شده توسط این دندانه معدنی مقاومت زیادی در مقابل نور و شستشو ندارد.
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *
ایران – سیرجان
ایمیل: info@caravansary.biz
تلفن : ۰۳۴۴۲۲۶۵۸۸۳
موبایل : 09102044444
هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
با خاطر داشته باش
پسورد خود را فراموش کرده اید؟
JavaScript seems to be disabled in your browser.
For the best experience on our site, be sure to turn on Javascript in your browser.
در این مطلب دستورالعمل های دندانه دادن و رنگرزی را به طور خلاصه بیان می کنیم:
در دندانه دادن می توانیم از هر یک از پنج مواد زیر استفاده کنیم:
زاج سفید
برای یک کیلوگرم پشم ۱۸۰ گرم زاج سفید و ۲۷ لیتر آب را مخلوط میکنند تا حل شود. پشم، شسته و خیس را داخل محلول کرده و به مدت یک ساعت حرارت می‌دهند. پس از آن که پشم سرد و آب کشیده شد برای رنگرزی آماده است.
زاج سیاه در رنگرزی
سولفات مس
برای هر کیلوگرم پشم، ۱۱۵ گرم سولفات مس کافی است. محلول را برای یک ساعت می‌جوشانند و اگر رنگهای روشن‌تر مورد نیاز باشد، زمان جوشاندن را تقلیل می‌دهند. برای رنگهای تیره‌تر مقدار دندانه را اضافه میکنند. این دندانه برای ساختن رنگهای سبز مناسب است.
کروم
با کروم عملیات پیش از رنگرزی انجام میشود. دو قاشق غذاخوری کروم برای یک کیلوگرم پشم کافی است. پشم را با محلول کروم مخلوط میکنند و برای ۴۵ دقیقه می‌جوشانند. پشم را با این محلول خنک میکنند و سپس آب می‌کشند. دیگ رنگرزی در تمام مدت باید پوشیده باشد زیرا کروم نسبت به نور حساس است و امکان دارد رنگی سوای آن چه نیاز است، به دست آید. از این رو پشم رنگ شده را در سایه خشک میکنند.
زاج سبز
۴۵ تا ۶۰ گرم زاج سبز برای هر کیلوگرم پشم به کار می‌رود. پشم را به محلول زاج سبز اضافه میکنند و به مدت ۳۰ دقیقه حرارت می‌دهند. ۲۵/۸ قاشق غذاخوری جوهر غوره و یک فنجان نمک‌های رنگی را در یک لیتر آب حل کرده به محلول زاج سبز اضافه میکنند و به مدت ۴۵ دقیقه محلول را دوباره می‌جوشانند. پشم را در محلول می‌گذارند تا سرد شود و بعد آب می‌کشند. زاج سبز حالت خورندگی دارد. از این رو ممکن است ساییدگی در گلیم ایجاد کند.
قلع
۲۵/۴ قاشق غذاخوری قلع برای یک کیلوگرم پشم نیاز است. قبل از اضافه کردن پشم، قلع را کاملاً در دیگ رنگرزی حل میکنند و پس از فرو بردن پشم در دیگ، حرارت آن را تدریجاً در طول یک ساعت اضافه میکنند تا به حد جوشان برسد. پشم را در محلول خنک میکنند و سپس آب می‌کشند.
دستورالعمل‌های رنگرزی از دیرباز پر رمز و راز بوده است و فقط ابداع کنندگان از چند و چون آن خبر دارند و راز آن را به نسل‌های بعدی انتقال داده‌اند. از این رو تهیهی رنگ هیچ‌گاه دقیق نبوده است. طرز تهیهی زیر، نمونه‌ای است متعلق به یک رنگرز هندی به نام «بیربول»، (Birbul) که در تبریز زندگی می‌کرد: «برای تهیهی آبی بیربول یا همان شنگرفی، نیل و زاج سفید را چنان آسیاب و الک کنید تا کاملاً نرم شود. سپس برای ده ساعت بخیسانید و به هم بزنید. آن گاه پشم را در آن قرار دهید و برای چند ساعت بخیسانید و پس از آن برای سه ساعت بجوشانید و سپس در آن پنیری که به خوبی زده شده، به مدت سه ساعت قرار دهید. سپس دوباره پشم را بشویید و خوب آب‌کشی کنید».
قرمز دانه
برای ساختن یک کیلوگرم رنگ ۲۵۰۰۰۰ عدد حشره‌‌‌ی کاکوس را در آب جوش فرو می‌برند و سپس می‌گذارند تا خنک شود. آن‌گاه آن را خشک کرده به صورت گرد درمی‌آورند. یک کیلوگرم رنگ قرمز دانه را به آب گرم اضافه میکنند تا به غلظت شیر درآید. سپس ۲۸۰ گرم جوهر غوره و یک فنجان پر از نمک رنگ را به محلول اضافه میکنند. گاه‌گاه به هم می‌زنند سپس می‌گذارند تا برای ۱۲ ساعت بماند تا کاملاً غلیظ شود. پس از آن محلول را به ۳۵ لیتر آب گرم اضافه کرده و تکه‌های چسبیده به هم را درمی‌آورند و به مدت ۱۵ دقیقه حرارت می‌دهند و می‌جوشانند.
پشمی را که قبلاً با قلع دندانه داده‌اند به محلول می‌افزایند و برای ۳۰ تا ۳۵ دقیقه می‌جوشانند و پس از سرد شدن آن را آب‌کشی میکنند تا آب کاملاً صاف شود. سپس پشم را آویزان میکنند تا خشک شود. با این عملیات رنگ قرمز شفافی به دست می‌آید که ثابت نیز هست. از دیگ رنگرزی تا زمانی که قلع سفیدگری آن ناپدید شود، میتوان استفاده کرد. ریشهی روناس با دندانه‌ی کروم: برای یک کیلوگرم پشم یک کیلوگرم ریشهی روناس، ۲۵/۸ قاشق غذاخوری جوهر غوره و یک فنجان نمک رنگ، به کار می‌رود. پشم را با کروم می‌شویند و دندانه می‌دهند.
ریشه‌ها را به ورقه‌های دو سانتیمتری بریده و برای ۱۲ ساعت در ۳۳ لیتر آب می‌خیسانند تا آب را به خود جذب کرده و کمی متورم شود. سپس با ۲۵/۴ لیتر آب آن را می‌جوشانند و پس از خنک شدن ریشه‌ها را درمی‌آورند. پشم نم‌دار را به دیگ رنگرزی اضافه کرده، برای نیم‌ساعت می‌جوشانند. برای رنگهای روشن‌تر، مدت کم‌تری می‌جوشانند. محلول جوهر غوره و نمک رنگ را با یک لیتر آب به دیگ اضافه میکنند و برای نیم‌ساعت دیگر می‌جوشانند و پس از آن که پشم خنک شد آن را آب‌کشی میکنند، می‌چلانند و در سایه آویزان میکنند تا خشک شود.
کافیشه یا زاج سفید
برای یک کیلوگرم غنچه خشک شده‌ی گل کافیشه، ۲۵/۸ قاشق غذاخوری جوهر غوره و یک فنجان نمک رنگ استفاده میشود. گل کافیشه را در کیسه‌ای نخی قرار می‌دهند و سر آن را می‌بندند و در حمام رنگ با ۳۳ لیتر آب برای ۲ ساعت می‌جوشانند.
پشم شیشه را با زاج سفید دندانه می‌دهند و برای نیم‌ساعت دیگر با محلول جوهر غوره و نمک رنگ و چند لیتر آب می‌جوشانند. سپس پشم را آب می‌کشند، می‌چلانند و در سایه آویزان میکنند تا خشک شود. آنچه که باعث برتری رنگرزی با شیوهی سنتی شده علاوه بر داشتن ثبات در برابر نور و رطوبت و …، شفافیت آنها با گذشت زمان بیشتر میشود یعنی با مرور زمان و پا خوردن دستبافته کیفیت رنگ بالاتر می‌رود و رنگ درخشان‌تر میشود.
در روش رنگرزی سنتی ابتدا پشمها را کاملاً می‌شویند و اگر لازم باشد آنها را دندانه می‌دهند. دندانه دادن یعنی قرار دادن پشم درون محلول‌های حاوی زاج سفید (سولفات مضاعف آلومینیوم)، زاج سیاه (سولفات مضاعف آهن و پتاسیم)، قره قروت، دوغ و … برای ایجاد ثبوت رنگ در پشم پس از شستشوی پشم و احیاناً دندانه دادن آن (در صورتی که بخواهیم قبل از رنگرزی دندانه بدهیم) پشم را درون محلول جوشان حاوی مایه‌‌‌ی رنگی می‌اندازیم و مرتباً پشم را که کاملاً کلافش باز شده است با چوب به هم می‌زنیم تا در زمان مخصوص که عمل رنگرزی انجام پذیرد.
پس از این کار پشم را درآورده و کاملاً می‌شوییم. ظرف رنگرزی از جنس مس است و «پاتیل» نام دارد. شخصی که کار رنگرزی را انجام میدهد رنگرز نام دارد. برای رنگرزی گیاهی از قسمتهای مختلف گیاه نظیر پوست، ریشه، گل و برگ استفاده میشود و بیشتر از هر چیز پوست گردو، انار، پیاز، پسته، فندق، ساقه‌ی بقم سرخ و مشکی، ساقه‌ی چوب زرد، گل انار، آفتابگردان و اسپرک، برگ مو، نیل، چنار، حمای و ریشه گیاه روناس استفاده میشود. رنگرزان سنتی، رنگها را به دو دسته رنگهای گیاهی و نیلی تقسیم میکنند.
رنگهای گیاهی شامل زرد، سربی، شمشادی، قهوه‌ای، بادامی، گردویی، کرم، حنایی، شتری و … است که از برگ مو، پوست انار، پوست گردو، گندل، جاشیر و … به دست می‌آیند. رنگهای نیلی شامل آبی خشت، آبی روشن، آبی فیروزه‌ای، آبی آسمانی، سبز روشن، سبز سیر، سرمه‌ای و مینایی است که با نیل و هیدروسولفید و زاج تهیه میشود. برخی در این دسته‌بندی برای رنگهای روناسی دسته‌ی جداگانه‌ای در نظر می‌گیرند که شامل رنگهای قرمز، نارنجی، صورتی، بدنی، نیم‌رنگ و بنفش میشود که با روناس و زاج و جوهر لیمو و مدت زمان آب‌دهی متفاوت به دست می‌آیند.
البته در این شیوهی سنتی به جای جوهر لیمو از دوغ یا قره‌قروت (قارا) استفاده میکنند. گیاهان رنگدار که برای رنگرزی استفاده میشوند و قبلاً هم به آنها اشاره شد ممکن است از قسمتهای گوناگون آن گیاه که مورد نظر است استفاده شود که عبارتند از:
۱. ریشه (ختمی، روناس)
۲. پوست گیاه (گردو، انار)
۳. برگ گیاه (مو، مورد)
۴. شاخه (گیلاس، چنار)
۵. گل و ساقه (گندل)
زاج سیاه در رنگرزی
۶. ساقه (گندم) در رنگرزی، نیل و روناس را مادر رنگهای رنگرزی می‌دانند.
عضویت آسان و سریع در سایت
بسیاری از اصطلاحات رنگرزی در این شغل توسط رنگرزان مورد استفاده قرار می گیرد که در زیر برخی از این اصطلاحات را مختصرا مرور میکنیم.
زاج : یکی از انواع دندانه میباشد که سابقه طولانی از نظر مصرف در رنگرزی با رنگهای طبیعی در ایران دارد و به صورتهای گوناگون مثل زاج سیاه، زاج سفید، زاج سبز، کات کبود موجود است.
آب آهک : آب آهک یا هیدروکسید کلسیم برای تهیه رنگهای حنایی در رنگرزی استفاده میشود.
اسید لاکتیک : ماده‌ای است که در دوغ، ماست، قرقوروت موجود است و به عنوان دندانه استفاده میشود.
اسید اگزالیک : یا جوهرترشک ماده‌ای است که یکی از دندانه‌های اسیدی میباشد و در گیاهانی چون اسفناج وجود دارد.
زاج سیاه در رنگرزی
اسید سیتریک با جوهر لیمو : یکی از دندانه‌های اسیدی میباشد، که برای تهیه رنگهای بنفش و گلی استفاده میشود، این ماده در لیمو ترش موجود است.
اسید سولفوریک یا جوهر گوگرد : یکی از دندانه‌های اسیدی است که برای تهیه رنگ گلی استفاده میشود ولی عیب آن این است که به علت آبگیری بسیار خورنده میباشد و و رنگهای بدست آمده از آن کدر مایل به زرد میباشد.
سود کاستیک : (سود سوز آور- هیدروکسید سدیم) یک دندانهٔ بازی است که در تهیه رنگ آبی، زیتونی، موشی، شویدی، نیلی استفاده میشود. در صورتی که غلظت آن بیش از حد استاندارد باشد موجب تخریب الیاف پشم میشود.
هیدروکسید کروم : دیکی از دندانهای بازی است که رنگ لاجوردی میباشد و مانند همه ترکیب‌های کروم رنگی میباشد.
دندانه ها موادی هستند که برای تثبیت و رنگ پذیری بیشترالیاف استفاده می شوند.روش عمل آنها به اینصورت است که با بوجود آوردن منافذی در سطح الیاف باعث نفوذ بیشتر رنگ به الیاف می شود و بطور کلی برای جذب بیشتر رنگها و تثبیت آنها از دندانه ها باید استفاده کنیم چون حتّی رنگ های طبیعی بدون استفاده از دندانه ها جذب الیاف نشده و رنگرزی الیاف با این رنگ ها بدون استفاده از دندانه ها از ثبات کافی برخوردار نخواهد بود و در نهایت دندانه ها جذب بیشتر و بهتر رنگها را فراهم می کنند. دندانه ها بطور کلی به دو دسته ی معدنی و نباتی تقسیم می شوند:
به طور کلی در ایران، زاج ها مهمترین مواد دندانه ای می باشند که به صورتهای زاج سفید، زاج سبز و زاج سیاه یافت می شوند.
انواع زاج:
سایر دندانه های معدنی:
انواع دندانه ی کروم عبارتست از:
زاج سیاه در رنگرزی
دندانه ی کروم شیرین،دندانه کروم ترش، دندانه ی کروم احیا شده که نوع اول و سوم از اهمیّت بیشتری برخوردار هستند.همه ترکیبات کروم مانند بیکروماتها(بیکروماتهای سدیم و پتاسیم)و کروماتهای سدیم رنگین هستند.
انواع دندانه دادن به طور کلی به سه روش انجام می شود:
در بین 3 روش فوق دندانه دادن پیش از رنگرزی، متداول ترین نوع دندانه دادن است به این صورت که ابتدا الیاف را دندانه و سپس رنگ می کنند.
دندانه کردن
در رنگرزی ، به دلیل صافی الیاف ، اغلب اوقات رنگ به تنهایی بر روی لیف قرار نمی گیرد و رنگرزان در گذشته بر این عقیده بودند که باید از املاح فلزات جهت ثبات رنگ بر الیاف استفاده کنند و معتقد بودند که این نوع املاح (نمک ها) باعث ایجاد خراش و تولید خلل و فرج هایی در سطح الیاف شده و یا سطح الیاف مضرس (دندانه دندانه) و ناهموار می شود و در نتیجه رنگ به داخل الیاف نفوذ می کند که به این کار « دندانه کردن » می گویند.
معادل دندانه کردن در زبان انگلیسی « Mordant » به معنی ثابت کننده رنگ می باشد.
به طور کلی دندانه کردن فرایندی است که الیاف را آماده می کند تا مولکول های ماده رنگزا را به نحو مطلوب به خود جذب کند و برای گسترش کامل رنگ ها و تثبیت آن ها بر روی پارچه انجام می شود. برای این منظور بیشتر از مواد معدنی همچون زاج استفاده می کنند. گاهی نیز از املاح آهن و مس نیز بهره می برند.
در روزگار کهن ، رنگرز ، زاج سفید طبیعی را با ادرار مخلوط می کرد و آن را می جوشانید ، سپس از خنک شدن ، زاج آمونیوم خالص متبلور می گردید. این شیوه در اواسط سده 15 میلادی به اروپا راه یافت.
زاج سیاه در رنگرزی
دندانه ها دارای دو گونه می باشند : دندانه های معدنی و دندانه های نباتی (گیاهی)
دندانه های معدنی
دندانه های معدنی همان املاح فلزات مختلف می باشند که قابل حل در آّب بوده و در حمام رنگ تشکیل یک نوع ترکیب شیمیایی بین رنگ و لیف می دهد و به همین دلیل آن را واسطه رنگ می نامند. فلزات به صورت املاح اثر متفاوتی بر رنگ دارند و اثرات گوناگونی در ثبات رنگ بوجود می آورندو بر روی الیاف لاک مقاومی تولید می نمایند. املاح فلزاتی که ظرفیت آن ها زیاد است عبارتند از : قلع ++++Sn ، آلومینیوم +++Al ، آهن +++Fe ، کروم +++Cr ، مس++Cu ، کبالت ++++Co و املاح آن به صورت زاج سفید یا سولفات آلومینیوم So4)3Al2) ، زاج سیاه یا سولفات آهن So4)3Fe2) ، زاج مس یا سولفات مس So4Cu ، بیکرمات سدیم Cr2O7Na2 ، بیکرمات پتاسیم Cr2O7K2 و … .
به سولفات مضاعف آلومینیوم ، « زاج سفید » می گویند ، در آب حل می شود ، انواع مختلفی دارد و استفاده از آن در ایران از قدمت زیادی برخوردار است. هنگام استفاده از زاج سفید بهتر است از آب سنگین استفاده نشود چون آب سنگین باعث رسوب آن شده و قدرت زاج را کاهش می دهد. همچنین استفاده بیش از حد آن باعث در هم رفتگی و چسبندگی پشم ها می شود.
سولفات مضاعف آهن است. باعث تیره شدن رنگ ها می شود ؛ به همین سبب در مواردی که رنگ تیره مد نظر است از آن استفاده می کنند. باید همواره به این نکته توجه داشت که هنگام استفاده از زاج سیاه باید مصرف آن کم و مدت زمان توقف در حمام رنگ باید کوتاه باشد.
همان سولفات آهن است که به علت رنگ سبزی که دارد به آن زاج سبز می گویند.
به آن کات کبود نیز گفته می شود. از آن برای تهیه رنگ بنفش استفاده می شود. از عیوب آن این است که مقاومت الیاف را کاهش می دهند به همین سبب باید در استفاده از آن بسیار دقت کرد.
این ماده به صورت « کلرور استانو » که پودر سفید رنگی است موجود می باشد و برای تهیه رنگ هایی در مایه های زرد و نارنجی کاربرد دارد. استفاده از قلع به عنوان دندانه موجب زبری و شکنندگی الیاف می شود که در هنگام استفاده باید این امر را مد نظر قرار داد.
دندانه های نباتی (گیاهی)
دندادنه های نباتی حاوی مواد مازوجی (تانن) بوده مه به عنوان دندانه مورد استفاده قرار می گیرند. مانند سماق ، پوست بلوط ، پوست پسته ، پوست انار و دیگر گیاهانی که دارای تانن می باشند.
دندانه کردن در عملیات رنگرزی معمولا به سه روش انجام می پذیرد :
ارتباط با فروشگاه اینترنتی ایران آنتیک
حساب کاربری
دسترسی سریع
درباره ایران آنتیک شرایط استفاده سیاست محرمانگی
دندانه کردن:
در رنگرزی گیاهی، قبل از شروع عملیات لازم است یزخی مواد کمکی به حمام رنگ اضافه گردد که وظیفه افزایش واکنش بین الیاف و ماده رنگزا، تثبیت و بدست آوردن شید مطلوب و یکنواخت و رمق کشی (روشهای افزایش قدرت جذب رنگ توسط الیاف) بر روی الیاف میباشد. به این روش دندانه کردن میگویند.
دندانه کردن اصطلاحی است که در حرفه مسگری برای اتصال دو قطعه مس در ساخت پاتیل بکار می‌رفت. همجواری حرفه مسگری و رنگرزی باعث وجود واژه‌های مشترک بین این دو شده است.
در رنگرزی به سه طریق دندانه میکنند:۱- اول رنگرزی،سپس دندانه کردن۲- اول دندانه سپس رنگرزی۳- عمل دندانه و رنگرزی توام (این روش بیشتر کاربرد دارد). در این روش کلاف‌ها را در حمام محتوای دندانه، رنگینه و مواد کمکی ریخته و یک روز بعد برای شستشو بیرون می‌آ ورند.دندانه‌ها شامل: زاج سفید، زاج سبز، کات کبود، بیکرومات پتاسیم میباشند.با مقادیر مختلف هر یک از رنگینه‌ها میتوان رنگهای روشن و سیر را بدست آ ورد. ایجاد شید‌های متفاوت از رنگینه‌های گیاهی به منطقه و زمان کشت گیاه، طرز آ ماده کردن و تهیه پودر آن، افزودن برخی مواد شیمیایی در حین شستشو و در صد خلوص دندانه‌ها نیز دارد.پس از دندانه کردن و شستشوی الیاف، آنها را خشک میکنند. برای سهولت و سرعت در عمل خشک کردن میتوان از دستگاه «سانتریفوژ» (نیروی گریز از مرکز) استفاده کرد.
زاج سفید یا ابیض
با فرمول شیمیایی KAl (SO۴) ۲. ۱۲H۲O هستند که در حقیقت سولفات مضاعف پتاسیم و آلومینیم میباشد و به‌شکل بلوری شفاف با طعمی شیرین و قابض است و اگر در اثر حرارت، چند مولکول آب خود را از دست بدهد (تبلور یابد) زاج خشک به دست می‌آید. مقدار آلومین آن نسبت به سایر سولفات‌های آلومینیم کمتر است و وزن مخصوصش ۱. ۶۱ است و علاوه بر رنگرزی، در چرم‌سازی، ضد آب و ضد آتش کردن پارچه و غیره مصرف دارد. در الکل حل نمیشود و در معادل یک یا دو برابر خود، آب سرد و همچنین در معادل ۴/۱ تا ۴/۳ خود، آب جوش حل میشود. زاج سفید اغلب در نقاط ویژه محدود طارم زنجان یافت میشود.
زاج سیاه در رنگرزی
زاج سیاه یا اسود
به آن زاج کفشگران نیز میگویند. با فرمول شیمیایی Fe۲ (SO۴) ۲. ۷H۲O و در واقع سولفات آهن سه‌ظرفیتی است و در طبیعت به‌صورت مواد معدنی وجود دارد. در ساخت ترکیبات آهن دیگر سولفات‌ها به‌کار می‌رود و مصارف زیادی دارد از جمله به‌عنوان ماده رنگزا برای چرم، دندانه در رنگرزی الیاف طبیعی و در مواردی که بخواهیم رنگ دلخواه تیره باشد استفاده میکنیم. مدت زمان و مقدار مصرف آن در حمام باید کوتاه باشد.
زاج سبز یا اخضر
به آن زاج فریک نیز میگویند و فرمول شیمیایی آن FeSO۴ است؛ یعنی سولفات آهن دو‌ظرفیتی. به این زاج آهن یا سولفات آهن، به‌علت رنگ سبزی که دارد و برای تهیه رنگهای سبز به‌کار می‌رود –نه لزوماً- زاج سبز میگویند. بهترین نوع آن، زاج سبز قبرسی است و در برخی موارد حاج ترخانی می‌نامند.
زاج کبود یا زاج ونوس (Copper Mordant)
ترکیب وصفی کات کبود که نام سولفات مس است که به آن آبی زنگاری نیز میگویند. فرمول شیمیایی آن CuSO۴. ۵H۲O است که ترکیبی از جوهر گوگرد و مس است. این ماده برای سبز نگاه داشتن سبزی‌ها و ترشی‌ها، تصفیه آب (باعث جلوگیری از رشد جلبک میشود)، دفع آفات در کشاورزی و نگهداری چوب کاربرد دارد و برای رنگرزی پشم نیز نباید زیاد استفاده شود زیرا از مقاومت الیاف می‌کاهد. این دندانه یکی از دندانه‌های رنگی است و برای تهیه رنگهای بنفش کمرنگ از آن استفاده میشود. این ماده که از واکنش اسید سولفوریک با اکسید مس طی عمل تبلور تهیه میشود، در معادن شاهرود و بعضی نقاط خراسان و آذربایجان یافت میشود.
قره قروتاین فرآورده محصول جانبی در تولید ماست چکیده است. برای تهیه قره قورت معمولاً آب ماست را (بخشی از ماست را که هنگام تغلیظ از آن جدا میشود) به وسیلهٔ حرارت تغلیظ نموده و بسته بندی میکنند. این محصول بسیار ترش مزه بوده و به عنوان چاشنی همراه غذاهای مختلف مصرف میشود.
منبع: آرت
کاربرد زاج سفید در صنعت رنگرزی
صنعت رنگرزی به شناخت انسان از رنگ حداقل به سه تا چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح بر میگردد. به این ترتیب لباس رنگی همواره مورد توجه انسان ها قرار گرفته است و هنر رنگرزی نیز در خدمت بشر بوده است آن ها از همان ابتدا برای رنگرزی از مواد مختلفی استفاده میکردند که یکی آن ها سولفات آلومینیوم یا زاج سفید است. در این مقاله قصد داریم کاربرد زاج سفید در رنگرزی را توضیح دهیم.
سولفات آلومینیوم که با نام دیگر آلوم و زاج سفید نیز شناخته می شود از ترکیب بین آلومینیوم هیدروکسید و سید سولفوریک به وجود می آید. از ویژگی های سولفات آلومینیوم میتوان به فرار نبودن و عدم اشتعال پذیری آن اشاره کرد ولی محلول سولفات آلومینیوم به شدن اسیدی است و ph آب را به 2 می رساند.محلول سولفات آلومینیوم میتواند باعث سوختن پوست یا خوردگی فلزات شود.
سولفات آلومینیوم مطابق نامگذاری اتحادیه بین المللی شیمی محض و کاربردی یا آیوپاک، سولفات آلومینیوم نامیده می شود. البته نام های دیگری نظیرکیک آلوم، آلوم صافی، آلوم کاغذسازی، نمک آلومینیوم، آلوم برای آن در نظر گرفته شده است ولی در بازار بیشتر به آلوم یا زاج سفید یا آلومینیوم سولفات معروف است.میزان انحلال پذیری آلومینیوم سولفات تا حد زیادی بالا است و همین عامل سبب شده است که در صنایع مختلف کاربرد داشته باشد.
زاج سیاه در رنگرزی
کاربرد سولفات آلومینیوم
از مهم ترین مشکلاتی که در صنعت رنگرزی وجود دارد پوسته خارجی و یا فلس‌های پشم با خاصیت نفوذ ناپذیری خود سبب عدم رنگ پذیری راحت الیاف یا پارچه می شوند برای برطرف کردن این مشکل باید سطح الیاف با استفاده از مواد و روش هایی، خراش داده شود تا به صورت ناهموار درآمده و رنگ ها بتوانند بر روی بافت آن ها تثبیت شوند.به این فرآیند در اصطلاح، دندانه کردن می گویند.
هم چنین در صنایع رنگرزی و چاپ نوشته یا عکس روی لباس، برای ثبات هرچه بیشتر و بهتر رنگ بر روی الیاف لباس ها نیاز به رسوب ژلاتینی است. این رسوب ژلاتینی، با ترکیب زاج سفید در مقادیر زیاد آب بدست می آید.
شما با اضافه کردن سولفات آلومینیوم به آب، رسوب هیدروکسید آلومینیوم را به دست خواهید آورد که خاصیتی ژل مانند دارد.
از گذشته تاکنون ازمواد مختلفی چون سولفات مس، کروم، زاج سبز، قلع برای دندانه کردن استفاده می کنند ولی مهم ترین و کاربردی ترین آن ها آلومینیوم سولفات یا همان زاج سفید است.
یکی از نکات مهمی که در استفاده از زاج سفید برای رنگرزی باید مورد توجه قرار گیرد توجه به سختی آب است چرا که سولفات آلومینیوم در آب با سختی بالا عملکرد خوبی ندارد.
کاربرد زاج سفید در رنگرزی
یکی از نکاتی که برای رنگرزان بسیار حائز اهمیت است استفاده از یک تثبیت کننده طبیعی و غیر سمی رنگ پارچه است. زاج سفید یک تثبیت کننده رنگ بی خطر است که همواره مورد توجه رنگرزان قرار گرفته است.
زاج سفید (سولفات آلومینیوم) بیشتر برای رنگرزی پارچه هایی از جنش کتان و پشم مصرف می شود. کتان جذب بسیار اندکی نسبت به رنگ های طبیعی دارد.
امروزه رنگرزان پیش از استفاده از زاج سفید از تانن استفاده می کنند تا تثبیت رنگ بر روی پارچه پشمی بیشتر شود و همچنین سبب افزایش انعطاف پذیری آن می شود و سرعت خشک شدن رنگ را به کمتر از یک روز کاهش می دهد.
همچنین باعث میشود سولفات آلومینیوم می تواند عمق رنگی بیشتر و بهتری بر روی پشم ایجاد کند.
استفاده از زاج سفید در رنگرزی نیازمند توجه بسیاری است. مقدار کم یا زیاد میتواند در رنگ پذیری پارچه تاثیر بگذارد.
به همین منظور لازم است تا اندازه استفاده از ان را به طور تقریبی بدانید تا به مشکل نخورید. توصیه می شود به میزان ۱۲ درصد وزن پارچه خشک و یا ۱ قاشق غذاخوری به ازای هر ۱۰۰ گرم پارچه خشک از سولفات آلومینیم استفاده شود. همچنین بهتر است به اندازه ۶ درصد از وزن پارچه (یک چهارم قاشق چایخوری به ازای ۱۰۰ گرم پارچه) ، خمیر تارتار هم به این ترکیب افزوده گردد. خمیر تاتار سبب افزایش درخشندگی و نرمی پشم می شود.
زاج سفید در صنعت رنگرزی
عمل دندانه دادن که یکی از کاربرد های زاج سفید در رنگرزی است به سه روش انجام می شود:
به این ترتیب که روش اول و دوم بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند، رنگرزی در کارگاه ها بیشتر با عمل دندانه دادن قبل از رنگ معمولاً به این دلیل انجام می گیرد که رنگ های استفاده شده مطلوب نبوده و یا رنگ به اندازه کافی جذب نشده باشد یا سایه های رنگی داشته باشد در این صورت برای تیره کردن رنگ الیاف از این روش دندانه دادن استفاده می شود.
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *
دیدگاه
وبسایت
ذخیره نام، ایمیل و وبسایت من در مرورگر برای زمانی که دوباره دیدگاهی می‌نویسم.
شرکت پگاه محیط آرین پیشرو در زمینه تولید و واردات انواع مواد شیمایی، به ویژه مواد شیمیایی تصفیه آب و فاضلاب از قبیل سولفات آلومینیوم %۱۷ استاندارد و PAC با بهترین کیفیت و مطابق با استاندارد های روز دنیا می باشد. این مجموعه موفق به اخذ گواهینامه ISO901 و ISO10002 در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ شده است.