خواص دارویی و گیاهی :
شاید بتوان گفت که مزاج شناسی مهمترین بخش در فهم طب سنتی ایران و همچنین طب اسلامی است. برای اینکه به اهمیت این موضوع آشنا شوید مطالب زیر را حتما بخوانید.
) مزاج گرم و خشک (صفرا)
الف ـ خصوصیات جسمی: این افراد لاغر اندام هستند. رنگ چهره و سفیدی چشم آنان به زردی می زند.
پوستی گرم و خشک دارند. گرمایی هستند و تحمل فصل تابستان را ندارند. عطش زیاد و دهانی خشک دارند. بهترین فصل برای ایشان فصل زمستان است. کم خواب هستند. تمایل به خوردن ترشی هامثل لواشک و سرکه و هم چنین غذاهای سرد مثل خیار و کاهو دارند و به خوردن خوراکی ها های شیرین کمتر تمایل نشان می دهند.
ب ـ خصوصیات روانی: زود عصبانی شده و زود هم آرام می شوند. افرادی پرجنب و جوش، پر انرژی، باهوش و پر حرف هستند.
) مزاج گرم و تر (دم)
الف ـ خصوصیات جسمی: این افراد درشت اندام بوده، دارای پوستی سرخ و سفید و مو های پر پشت هستند.نبض پر و قوی دارند. خواب خوبی دارند گرچه تحمل بی خوابی هم برایشان راحت است. این افراد نه تحمل گرمای زیاد دارند و نه تحمل سرمای زیاد، ولی در کل تحمل سرمابرایشان راحت تر است. علاقه به شیرینی و ترشی دارند و تقریبا همه نوع غذا را می خورند. پوست بدن ایشان گرم، مرطوب و نرم است.
ب ـ خصوصیات روانی: انسان هایی شجاع و جسور بوده، معمولا پیشرو و رهبر گروه می باشند. بطور معمول انسان های آرامی هستند ولی شعی کنید از ظرفیت آن ها سو استفاده نکنید چرا که هنگام عصبانیت ممکن است رفتارهای مخاطره آمیز داشته باشند.
) مزاج سرد و تر (بلغم)
الف ـ خصوصیات جسمی: این افراد چاق و پر چربی هستند. پوست سفید و موهای کم پشت دارند. تشنه نمی شوند و دهان مرطوبی دارند. خواب زیادی دارند. تمایل به مصرف گرمی ها مثل شیرینی و ادویه دارند و تمایل به خوردن سردی ها از جمله ترشی از خود نشان نمی دهند. فصل زمستان فصل بدی برایشان می باشد.
ب ـ خصوصیات روانی: این افراد کم انرژی و کند هستند. معمولا صبور و آرام هستند و کمتر عصبانی می شوند.
) مزاج سرد و خشک (سودا)
الف ـ خصوصیات جسمی: این افراد اندامی لاغر دارند. خواب این افراد کم بوده و بینی خشکی دارند. به شیرینی و گرمی ها نسبت به سردی ها تمایل بیشتری دارند. بیشتر تمایل به هوای گرم دارند و در فصل بهار راحت ترند. فصل پائیز برای ایشان فصل نامطلوبی است.
ب ـ خصوصیات روانی: سوداوی مزاجان افرادی دقیق،منظم،دور اندیش و محاسبه گر هستند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
صفرا ترشحات کبد است که رنگ آن زرد که جزء آتش بوده گر م و خشک است و گرما ی زیاد تولید میکند
بیماری صفرا :
کسانی که صفرا زیاد تولید می کنند .سردرد- شقیقه نبض می زند –زردی سفیدی چشم – سیاهی رفتن چشم –سرگیجه – طعم دهانشان تلخ شده – ترش کردن گلو ، وقتی صفرا داخل معده بیاید – تشنگی – سوزش جگر زیر دنده راست آنها خیلی گرم است و حداقل دو درجه تب دارند و لبهای آنها دچار خشکی بوده – پوست سرشان ترک خورده و می سوزد و بعنوان شوره و حتی ریشه مژه ودورپلک سوخته و پوسته پوسته می شود – پوست زبر – رنگ ادرار زرد تیره – ابرو می ریزد – علاقه زیاد به آب یخ و یخ – تند خو بهانه گیر – موها تک تک می ریزد – دیدن خواب هولناک افتادن از بلندی –جنگ و ستیز
علت :
غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می کند.
غذاهای مضر برای صفرا مزاج ها :
پرخوری – بعد از غذای مختصر دوباره غذا خوردن – آش رشته – ماکارونی سیر (مطلقا ً نخورید مزاج کبد گرم وتراست وسیر تبدیل به آتش شده وبیمار حالش بد می شود )- شیرینی
درمان:
انار وشاتوت بهترین دارو است . زرشک – تمشک – زرد آلو – هلو – خیار – کاهو – هویج – روغن زیتون – کنجد – سیب – گلابی – سوپ جو – کدو خورشتی – خوراک قارچ – کدو حلوایی – اسفناج – گشنیز – نخود فرنگی – عدس – ماش – جو دو سر – لیمو عمانی
سوداوی :
سودا سرد وخشک از جنس خاک و رسوب خون است و PH=6 است و طحال تولید می شود وطحال را فعال می کند .PH خون باید بالای 7 باشد و اگر به 7 برسد به حالت اغماء و غش می رود.اگر سودا زیاد شود طعم دهان شور می شود –بوی عفونت دهان – کابوس می بیند و دچار افسردگی و خستگی می شود- خود خوری – فکر زیاد بدون آنکه بداند – لاغری – بی نشاطی –یبوست شدید هفته ای یکبار – مدفوع قیری وسیاه – سوزش هنگام دفع ادرار- ادرار تیره خاکستری می شود- حالت تهوع – حس تاریکی چشم و شب کوری – تیرگی رنگ پوست وصورت – سوزش معده –خارش زیاد بدن وترک خوردن پوست – قلنج معده
علت :
غذاهای مانده وبیا ت وشور ونمک سود ، سودا را زیاد می کند .
غذای مضر برای سوداوی مزاج ها
عدس – نوشابه با غذا – ماهی دودی – غذای مانده و بیات – نمک سود – خیارشور – گوشت پیر (رنگ ق تیره ) –پنیر نباید بخورند
درمان :
خوردن غذای گرم و تر – ملین – سوپ جو (با پاچه گوسفند – کمی زنجبیل – زعفران ) بعد از سلامتی عسل وقدومه شیرازی مرتب استفاده کنید – توت – با آب گرم طهارت کند – انجیر- خرما – کشمش – هل – دارچین – زیره – زعفران
بلغمی :
بدن علیه خودش انقلاب می کند و رماتیسم مفصلی می آورد. مثل کشک و آب یا سفیده تخم مرغ است و مربوط به سیستم لنفاوی یا سیستم ایمنی است .از جنس آب وسرد وتر است و کسانی که سردی زیاد بخورند (ماست ترش ) بلغم فعال می شود. وزیر چشم پف کرده – مزه دهانشان ترش می شود – پوست شل و ول و سفید و آبکی می شود – پوست مقطعی سفید می شود (برص) و موها زود سفید می شود – *****لک قهوه ای در سفیدی چشم وسردی دست وپا و پا درد و زانو درد – لرزش دست وپا ( پارکینسون ) دیر هضم شدن غذا د معده – تنگی نفس موقع خوردن غذا – قلنج می کنند ودوست دارند ماساژ بدهند –درد کمر وبین شانه ها و گرفتگی ماهیچه پشت گردن – کسل و خواب آلود – جاری شدن آب از دهان در خواب – دچار تپش قلب وقتی از خواب بیدار می شوند – رقیق بودن آب بینی – ترشح بینی – سرفه زیاد- فراموشی –دفع ادرار زیاد همراه با فشار ضعف مثانه.
علت :
غذاهای لبنیات وترشی وسرکه بلغم را زیاد می کند .
غذاهای مضر برای بلغمی مزاج ها :
لبنیات – ترشی – لیته – شور – سیب زمینی – عدس – قارچ – گوشت گاو و گوساله – گوشت سفید (برای رماتیسمی ها بد بوده ودرد را زیاد میکند ) – چای – قهوه – نسکافه – میوه ترش وکال – نارنگی –کیوی –گرمک (سرد است) خیار پوست کنده – لیمو شیرین – سوپ جو با زنجبیل –
درمان:
گوشت (شتر – گوسفند – کبوتر – سار – گنجشک ) – ادویه جات ( هل – دارچین – زنجبیل – زیره – زعفران – زنیا – سرنجان – خولنجان – سیر – موسیر – خردل ) – سبزیجات ( کرفس – نعناع – ریحان – جعفری – ترخون – مرزه ) – کلم – مارچوبه – هویج – کدو حلوایی – لیمو ترش – گندم – نخود – گردو هندی – قدومه شیرازی –
دموی :
از جنس هوا وگرم وتراست وبرای رساندن غذا و اکسیژن به سلولها است و اگر زیاد شود مزه دهان شیرین می شود – سرسنگین شده – چرت زدن – کم حواس – کش آمدن آب دهان – زبان ق می شود مثل آنکه رب انار یا زرشک خورده باشد وبدن دچار خارش ودمل و جوش ریز بیشتر در گردن بین کتف شده از لثه خون می آید و مضطرب می شود .
علت :
پر خوری و خوردن بیش از حد ،خون را زیاد می کند .
غذای مضر برای دموی مزاج ها :
پرخوری – بادنجان – غذای نشاسته ای – آب یخ – شیرینی – غذای ممنوعه
درمان :
ناشتا ( خاکشیر –بالهنگ – تخم ریحان – تخم مل – قدومه شیرازی – بالنگو- اسفرزه ) یکی از اینها را در آب بریزید ، حجمش زیاد می شود و بخورید .حرکات دودی روده را زیاد کرده و روده به راحتی کار می کند.
برای درمان بیماری ها ابتدا باید معده اصلاح شود چرا که معده خانه همه بیماری هاست؛ سلامت بدن بسته به سلامت معده دارد؛ چرا که طب سنتی طبی کل نگر است و در درمان بیماری ها به همه ارگان ها توجه می شود. سرد شدن معده یکی از مسائلی است که امروزه بسیاری از افراد جامعه با آن روبه رو هستند که دارای علائمی مانند سوءهاضمه، ورم معده، زخم معده، ترش کردن، نفخ و … است. بزرگ بودن شکم خود یکی از نشانه های سردی معده است.
بیماری های معده با منشأ بلغمی به علت زیاد شدن خلط بلغم و یا به عبارتی اثر سوء مزاج خلط بلغم در دستگاه گوارش به وجود می آیند. علائم شایع این مشکل عبارتند از: ترش کردن معده، نفخ معده، گاهی یبوست گاهی اسهال، دل درد و بی اشتهایی. افزایش بلغم در سایر قسمت ها با علائمی چون زیاد شدن آب دهان، سردرد، درد پاها و یا دست ها، سستی و رخوت همراه است.
غلبه بلغم معمولاً به علت مصرف زیاد خوراکی های با طبع سرد، نوشیدن مایعات سرد بین غذا و خوردن آب بسیار سرد بروز می کند.از عوامل دیگری که سبب اختلال در هضم غذا و نفخ می شوند، می توان به مواردی مانند: خوب نجویدن غذا، درهم خوری، حمام رفتن بعد از غذا، خوابیدن بعد از غذا، خوردن زمانی که فرد سیر است و جماع (نزدیکی جنسی) بعد از غذا اشاره کرد.علاوه بر موارد ذکرشده، داشتن اجابت مزاج مناسب، رعایت آداب خوابیدن، پرهیز از بی تحرکی و داشتن آرامش روحی و روانی برای پیشگیری از نفخ و هر بیماری دیگری لازم است.
* خوردن مصطکی ساییده شده با شکر* روغن مالی شکم با روغن هایی مانند بابونه* تقویت معده با مصرف گل قند و بذر انیسون
علاوه بر موارد فوق، رعایت نکات زیر کمک شایانی به بهبودی شما می کند. برخی از این نکات با توصیه های عمومی مشترک است، که به معنای اهمیت بالای آن در بهبودی شما است.1- بر حسب نوع غذا و ذائقه خود، غذا را با ادویه جاتی مانند: زیره، نعناع، دارچین (یک قاشق چایخوری از پودر یکی از آن ها) و در صورت اطمینان از نداشتن زخم گوارشی، زنجبیل (نصف قاشق چایخوری) با هر وعده میل نمایید.2- از غذاهای سنگین و دیرهضم مانند گوشت گاو (به هر شکل و به هر مقدار)، کله پاچه، حلیم، تخم مرغ آب پز کامل، کوکو سیب زمینی، ماکارونی، الویه، اجتناب کنید.3- از غذاهای زودهضم بیشتر استفاده کنید. (گوشت بره، جوجه کباب، تخم مرغ عسلی …)4- از خوردن سالاد خیار گوجه، ترشی، دوغ و ماست اجتناب کنید.5- از میوه های با مزاج سرد مانند: هندوانه، هلو، زردآلو، کیوی، خیار و گوجه به ویژه بر روی غذا پرهیز نمایید.6- غذا را با مقدار خیلی کمی نمک شروع و با نمک به پایان برید. (اگر بیماری فشارخون ندارید).7- از خوراکی های مولد ریاح مانند حبوبات، کمتر استفاده نمایید. در صورت تمایل به مصرف، قبل از طبخ، حداقل 12 ساعت در آب خیس نموده و در طی این مدت 3-2 بار آب آن را تعویض نمایید.
8- از ادویه جاتی مانند قرنفل (میخک)، هل و زعفران در طبخ غذا استفاده کنید.- از خوردن آب همراه غذا و تا 2 ساعت پس از آن اجتناب کنید (برای کاهش تمایل به آب، غذا را خوب بجوید و بدون عجله و با آرامش غذا میل کنید).10- قبل از سیری کامل دست از غذا بکشید.11- حداقل تا 2 ساعت پس از غذا از خوابیدن اجتناب کنید.12- از مصرف غذاهای سرد و مرطوب مانند آش ماست، آش دوغ، آش رشته و آش جو پرهیز کنید.13- از انواع فست فود به ویژه سوسیس، کالباس و همبرگر جداً اجتناب کنید.14- اگر دچار ضعف هضم و نفخ زیاد هستید از ورزش روزانه با معده کاملاً خالی به مدت 20-15 دقیقه غافل نشوید.15- در صورتی که بلغم معده تان را درگیر کرده و سبب عفونت شده است، از دم کرده بومادران، کلپوره و درمنه استفاده کنید. اما اگر این گیاهان را در اختیار ندارید، نسخه ای کلی برای درمان بلغم مفاصل و معده وجود دارد: سیاه دانه را با سه برابر عسل مخلوط کرده و برای درمان بلغم مفاصل به اندازه یک قاشق چای خوری، ناشتا صبح و به همین مقدار سر شب، این مخلوط را میل کنید. در صورتی که بلغم معده را درگیر کرده، مخلوطی را که در بالا ذکر شد، بعد از هر غذا میل کنید.
البته اگر با انجام موارد فوق بهبودی حاصل نشد حتماً با یک متخصص طب سنتی مشورت کنید.
سالم و تندرست باشید.
وبگردی
سیدعلی ابوالحبیب، متخصص داخلی و محقق طب اسلامی اظهار داشت: درمان چاقی و لاغری در طب سنتی به نوع اخلاط وابسته است و عناصر اربعه خلط بلغم، دم، صفرا و سودا می‌تواند موجب تغییر سایز طولی یا عرضی اشخاص شود.
وی گفت: هر عاملی که تری را در بدن زیاد کند، چاقی محسوب می‌شود، این تری می‌تواند از طریق زیاد شدن گوشت در بدن باشد که به آن چاق لحمی می‌گویند و اگر تری از طریق افزایش بافت همبند باشد، به آن چاق شحمی می‌گویند. چاق دموی که مزاج گرم و تر دارد، چاق لحمی است و چاق بلغمی که مزاج سرد و تر دارد، چاق شحمی (چربی) است.
این محقق طب اسلامی افزود: برای درمان چاقی باید از روش اضداد استفاده کرد؛ به عنوان مثال چاق لحمی که دارای طبع گرم و تر است، برای لاغر شدن باید از غذاهای سرد و خشک استفاده کند همچنین فردی که چاق بلغمی است و دارای مزاج سرد و تر است، برای لاغر شدن می‌تواند از غذاهای گرم و خشک استفاده کند.
ابوالحبیب اضافه کرد: در افرادی که دارای طبع صفراوی یا گرم و خشک هستند، خوردن چای، غذاهای گرم و پرحرارت مانند چای و مصرف مواد غذایی مانند خرما، ارده، گردو و عسل و همه غذاهای گرم‌مزاج باعث بلندی قد و لاغری می‌شود.
افراد دارای طبع دم که مظهر باد یا هوا است، مصرف خرما و شیرینی موجب چاقی آنها می‌شود همچنین در افراد دارای طبع بلغم که مظهر آب است، خوردن آب سرد، ماست، کاهو، هندوانه و همه مواد سرد بدون وجود مُصلح موجب چاقی می‌شود. همچنین افراد دارای طبع سودایی که مظهر خاک است، با خوردن غذاهای افزاینده سودا مانند بادمجان، سوسیس و کالباس لاغر و کوتاه قدتر می‌شوند.
افراد چاق برای لاغر شدن باید کیفیت رژیم غذایی خود را به طرف غذاهای گرم ببرند
و از مصرف چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و مواد غذایی با زنجیره سنگین خودداری کنند
ابوالحبیب ادامه داد: خوردن آب در افراد دارای طبع بلغم و دم، بر روی عرض بدن آنها تأثیر مثبت می‌گذارد همچنین در افراد دارای صفرا، گرمی زیاد موجب بلندقدی آنها می‌شود و عرض بدن کاهش پیدا میکند؛ یبوست، تری مزاج (دم)، سردی مزاج (بلغم)، تنبلی، پرخوری و بیماری‌هایی مانند کبد چرب موجب بروز چاقی می‌شود.
دکتر مجید حمیدی گفت: با انجام مشاوره مناسب و ارائه رژیم غذایی مناسب، تعادل وزنی در بدن فرد ایجاد می‌شود.
وی تعادل در غذا خوردن را عاملی برای سلامتی، افزایش طول عمر و امید به زندگی عنوان کرد و گفت: افرادی که تمایل به افزایش و یا کاهش وزن دارند باید به صورتی سالم و صحیح غذا مصرف کنند و از رژیم غذایی مناسبی برخوردار باشند؛ بنابراین برای کاهش یا افزایش وزن نیازی به مصرف انواع داروهایی گیاهی و شیمیایی نیست و بهتر است روش‌هایی را برای تعادل وزن انتخاب کنند که عوارضی نداشته باشد.
وی افزود: هر فرد متناسب با مزاج خود از رژیم غذایی خاصی پیروی میکند و با شناسایی مزاج خود بهتر می‌تواند از رژیم غذایی مناسب بهره ببرد. افراد از نظر مصرف مواد غذایی دو نوع مزاج سرد و گرم دارند که میل و رغبت هر یک به غذا متفاوت است. افراد گرم مزاج تمایل به خوردن غذاهایی سرد و دارای زنجیره غذایی سبک مانند ماست، دوغ و لبنیات و نان‌های بدون سبوس، دارند. افراد سردمزاج نیز به خوردن غذاهایی گرم به ویژه مربا، خرما و شیرینی‌جات تمایل دارند.
وی افزود: افراد گرم مزاج دارای اندامی لاغر و کشیده و دارای چهره تیره هستند. غده تیروئید آنها فعال بوده و فعالیت اعصاب سمپاتیک آنها بیشتر است. افراد سردمزاج نیز دارای قدی کوتاه و اندامی چاق بوده و چهره‌ای سفید دارند. افراد گرم مزاج در مقایسه با افراد سردمزاج زمستان را بهتر تحمل می‌کنند و تابستان‌ها را نمی‌توانند تحمل کنند.
در افرادی که دارای طبع صفراوی یا گرم و خشک هستند، خوردن چای، غذاهای
گرم و پرحرارت مانند چای و مصرف مواد غذایی مانند خرما، ارده، گردو و عسل
و همه غذاهای گرم‌مزاج باعث بلندی قد و لاغری می‌شود
حمیدی تاکید کرد: بهتر است افراد متناسب با مزاج خود غذا مصرف کنند؛ چرا که اگر خلاف آن عمل کنند تعادل غذایی را بر هم زده و در نهایت باعث بروز بیماری‌های متعدد می‌شوند.
وی گفت: افراد چاق برای لاغر شدن باید کیفیت رژیم غذایی خود را به طرف غذاهای گرم ببرند و از مصرف چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و مواد غذایی با زنجیره سنگین خودداری کنند. گرم مزاج‌ها نیز برای افزایش وزن خود باید به مصرف غذاهای سرد سوق داده شوند.
حمیدی در پایان گفت: افراد گرم مزاج اگرچه ممکن است مواد غذایی زیادی را مصرف کنند اما به دلیل سوخت و ساز زیاد معمولاً دارای اندامی لاغر هستند. همچنین روش خوردن غذا تأثیر مهمی در شرایط بدنی دارد؛ چرا که در سوخت و ساز بدن تعادل ایجاد میکند.
فرآوری: مریم مرادیان نیری
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منابع:
فارس
ایسنا